Verhitte Zomer

Het was een verhitte zomer, zowel letterlijk als figuurlijk. Droogte, boerenprotesten, migratie, inflatie en de oorlog in Oekraïne hielden de gemoederen flink bezig. Ondertussen vierden we natuurlijk wel massaal vakantie, want dat kon voor het eerst sinds de uitbraak van corona ook weer eens op een normale manier. Deze tegenstelling laat goed zien dat we ons bevinden in een overgangsfase waarin de wereld zoals we die kennen langzaam verandert. Aan de ene kant zijn we gewend geraakt aan de voorspoed en gemakken van ruim zeventig jaar vrede en welvaart en aan de andere kant krijgen we in rap tempo te maken met problemen die een serieuze bedreiging vormen voor deze situatie. Dit komt natuurlijk niet uit de lucht vallen. Ook is er niet één oorzaak. In het geval van de huidige economische problemen, gaat het bijvoorbeeld om een complex samenspel tussen onder andere de gevolgen van klimaatverandering en de Russische inval in Oekraïne. Het lijkt duidelijk dat we in de toekomst steeds vaker met dit soort uitdagingen geconfronteerd zullen worden. Geen overbodige luxe dus om hier eens op te reflecteren.

Als eerste is het belangrijk te beseffen dat de veelomvattende vraagstukken waarmee we te maken hebben (en nog zullen krijgen) vragen om internationale oplossingen. Dat klinkt logisch, maar ondertussen wordt het steeds moeilijker om via overleg of organisaties als de Verenigde Naties (VN) tot een gezamenlijke aanpak te komen. Dat heeft alles te maken met de geopolitieke verschuiving die zich op dit moment voordoet. Het feit dat Rusland het heeft aangedurfd Oekraïne binnen te vallen is een symptoom van deze kantelende machtsverhoudingen. Het zogenaamde ‘unipolaire moment’ van de Verenigde Staten (VS) – na de Koude Oorlog lang de enige overgebleven supermacht – lijkt hiermee definitief voorbij. En waar in Europa op dit moment alle ogen op Rusland gericht zijn, is het zo goed als zeker dat China zich zal ontpoppen als grootste tegenspeler van het Westen op geopolitiek niveau. Het is bijvoorbeeld een teken aan de wand dat bijvoorbeeld Afrikaanse landen zich recentelijk massaal achter China schaarden in de kwestie Taiwan. En dan hebben we het nog niet over de toegang tot grondstoffen die via deze bondgenoten wordt veiliggesteld. Overigens voert ook Rusland een succesvolle beïnvloedingscampagne in de Global South en kan zij inmiddels op redelijk wat steun van ontwikkelingslanden rekenen. Wat dit alles betreft is het, zoals ik al eerder schreef, nodig dat we ook voorbij de oorlog in Oekraïne kijken en ons voorbereiden op wat nog wel eens een veel grotere strategische bedreiging kan gaan vormen. Het is de verwachting dat een toekomstige (koude) oorlog tussen de VS en China onze welvaart op een veel grotere schaal zal raken dan wat we op dit moment meemaken. Gezien de huidige onrust in onze samenleving, houd ik mijn hart vast voor wat er zal gebeuren als consumptiegoederen voor veel mensen niet meer te betalen blijken. Ik vrees dat het land dan te klein is.

Dat brengt mij bij het volgende. De maatschappelijke onrust die zich tijdens afgelopen hete zomer (en ook eerder tijdens de coronacrisis) zo nadrukkelijk heeft getoond laat zien dat de rek uit de samenleving lijkt te zijn. Aan de ene kant heeft dat iets onwerkelijks. U en ik hebben waarschijnlijk tijdens uitzendingen genoeg gezien om te weten dat we het hier in Nederland zo slecht nog niet hebben. Toch lijkt het daar niet op als je soms de betogen hoort over ons land als autoritaire staat of gebrekkige behandeling van burgers. Het is duidelijk dat een deel van de mensen vindt dat zij worden achtergesteld en dat steeds luider laten blijken. Daarmee bevinden we ons op een glijdende schaal waarbij we het risico lopen dat vroeg of laat een deel van de mensen het heft in eigen hand gaan nemen. Dat knaagt aan de fundamenten van onze staat. Deze situatie baart mij op dit moment de meeste zorgen omdat het ons als samenleving veel minder weerbaar maakt tegen alle problemen en uitdagingen die de komende jaren nog ons pad zullen kruisen. Bovendien is het in de zoektocht naar internationale oplossingen hard nodig dat we onze eigen zaken op orde hebben. Voor nu lijkt het me dan ook belangrijk het herstel van de rust in onze samenleving als topprioriteit te zien. Alleen zo creëren we een veerkrachtige basis om toekomstige crises het hoofd te kunnen bieden. Dit is een zaak die iedereen aangaat en waarbij ook iedereen betrokken dient te worden. Ik wacht daarvoor op regie vanuit de politiek, maar als die er niet binnenkort komt, kunnen we ons op gaan maken voor nog veel meer verhitte zomers.