PRIKKEN EN PRIKKELS
Hittegolf
Op het moment van schrijven van deze bijdrage zucht Nederland onder een hittegolf. Inmiddels is de verwachting dat ons land gemiddeld met warmere en drogere zomers te kampen gaat krijgen. De gevolgen daarvan merken we nu al. De lage waterstand in rivieren beïnvloedt de zoetwatervoorziening, de stabiliteit van de dijken en de funderingen van huizen. Ook de binnenvaart ondervindt grote hinder. Het raakt de Nederlandse maatschappij in de haarvaten. De oplossing voor deze problematiek vergt een grote denkomslag in Nederland. Nagenoeg de gehele water-infrastructuur is erop gericht om water zo snel als mogelijk af te voeren, zodat het land niet overstroomt. De sluizen van de deltawerken worden alleen gesloten bij een zware storm op zee, met risico op overstromingen. Ze worden niet gesloten om te voorkomen dat zoet water naar de zee gaat.
De Nederlandse maatschappij wordt inmiddels ook geconfronteerd met een andere hittegolf, de hittegolf van een versnellende verandering van de geopolitiek. We kunnen geen krant meer openslaan of er staan artikelen in over Rusland dat probeert het oude rijk of de oude geografische buffers te herstellen, over China dat meer en meer actie onderneemt om Taiwan terug in de moederschoot (in hun perceptie) te krijgen, over de vele landen in de wereld die geen partij kiezen omdat ze eigen belangen nastreven, over de westerse wereld die probeert vast te klampen aan de bestaande, zo prettig gevonden wereldorde, over . . .over. . . over. . . We leven dus in interessante tijden voor toekomstige historici. We pretenderen niet dat we kunnen voorspellen welke kant het exact op zal gaan en of dat op een mammoettankerachtige wijze of als een speedboot zal gaan plaatsvinden, maar het zal geen rechte lijn van stabiliteit zijn.
Ondanks al deze ontwikkelingen weet Nederland nog aardig stand te houden. Ook Defensie kan nog acteren in de luwte. We zetten eenheden in om het NAVO-grondgebied en onze directe belangen te beschermen, maar dat gebeurt allemaal aan de periferie van de geopolitieke ontwikkelingen. We zien de hitte, we voelen het een beetje, maar de koelte overheerst.
Een van de genomen maatregelen was het verzenden van militaire systemen en de bijbehorende munitie naar Oekraïne. Hiermee wordt een bijdrage geleverd aan het beperken van het kinetische deel van het conflict tot Oekraïne. Maar op een gegeven moment zullen we zoveel aan Oekraine hebben geleverd, dat we niet meer in staat zullen zijn om onze belangen op andere gebieden te beschermen. In het licht van de acute crisis is het een begrijpelijk actie, maar nu wordt het tijd dat er structureel wordt nagedacht over hoe nu verder. Een belangrijke stap in het omdenken is het stoppen van de inflatie van de term crisis. Te pas en te onpas wordt iets betiteld als een crisis, terwijl het dat niet is. De stikstofcrisis is geen crisis. Zo is het stikstofprobleem een gevolg van besluiten uit het verleden, zoals over de intensivering van de veeteelt. Deze besluiten zijn ‘weldoordacht’ genomen. . . De reacties van de Nederlandse boeren op het stikstofbeleid van het kabinet kan wel een crisis worden genoemd, een onverwacht heftige reactie op de politieke besluitvorming. Als een weloverwogen besluit anders uitpakt dan gedacht of onverwachte effecten heeft, moet er een nieuw weloverwogen besluit komen en geen overhaaste acties onder de vlag van crisis.
Ook de oorlog in de Oekraïne is voor Nederland geen crisis. Meerdere specialisten hebben de huidige energieproblemen zien aankomen, maar toch vonden we dat we gas moesten blijven importeren uit Rusland, mede om de nadelige gevolgen van de gaswinning in Groningen voor de inwoners van deze provincie beperkt te houden. Ook dit is dus geen crisis, maar het gevolg van een weloverwogen besluit. Dat al deze zaken als crisis worden ervaren, en de ontstane situatie door de media zo wordt geframed is begrijpelijk, door de toenemende chaos en onzekerheid. De huidige generatie politici lijkt niet bij machte het tij te keren, integendeel, kabinetsmaatregelen dragen geregeld ook ook bij aan chaos en onzekerheid.
De gehele overheid moet dus weer gaan doen waar zij ooit voor is bedacht. Het besturen van het land op een zodanige wijze dat besluiten daadwerkelijk weldoordacht worden genomen, met een focus op de belangen van Nederland, de Nederlanders, EU en/of NAVO. . . Beleidsambtenaren moeten weer beleidsambtenaren worden, het kabinet moet weer besturen en de Tweede Kamer moet weer meedenken (amenderen) en controleren. Het enerzijds onderuit halen van bewindslieden, daarmee de situatie creërend dat ministers en ministeries alleen maar aandacht hebben voor damage control en aan de andere kant, die van de coalitiepartijen, het beschermen van de minister moet stoppen. Als we willen voorkomen dat we van de ene crisis, echt of nep, naar de andere crisis hollen, dan moeten weer een focus hebben op de echte problemen en daarmee ook op echte oplossingen. Een Deltaplan in de volle breedte. Complicerende factor hierbij is inmiddels dat de gemiddelde Nederlander waarschijnlijk nauwelijks nog vertrouwen heeft in de overheid en de kwaliteit van de ambtenaren. Deze vertrouwenscrisis verdient zeker de kwalificatie crisis.
Ook Defensie heeft een Deltaplan nodig. We hadden de hoop dat met het extra geld er een Defensienota (DN) zou komen die op niet mis te verstane wijze invulling geeft aan het gestelde in de Defensievisie 2035 (DV 2035). Door geen duidelijke link te leggen met de DV 2035 in de DN is er vooralsnog geen duidelijke lijn te ontdekken in de toekomstige ontwikkeling van Defensie, wat wel is gewenst in tijden van snelle veranderingen. Nog meer geld naar Defensie in deze fase is geen oplossing, nog los van het feit of dat haalbaar is, want de organisatie heeft maar een beperkte mate aan jaarlijks absorptievermogen voor groei en verandering. Wat we wel nodig hebben, is een volledig geëquipeerde Directie Operationeel Beleid en Plannen (DOBP), die samen met beleidsafdelingen bij Buitenlandse Zaken, Economische Zaken, etc. periodiek duidelijk bepaalt welke belangen van Nederland moeten worden verdedigd en op welke wijze. Uiteraard zorgvuldig in internationaal verband afgestemd, zodat onze koers ook meerwaarde heeft voor gelijkgestemden.
De DN straalt de oplossing uit voor oude problemen
De huidige DN straalt nog te veel de oplossing uit voor de problemen van tien jaar geleden. Het straalt niet uit hoe we de organisatie, de middelen, de doctrines en de werkwijzen geschikt maken voor het beschermen van de Nederlandse belangen, nu en in de toekomst. Het straalt uit dat we meer van hetzelfde willen hebben, we willen nog steeds een Zwitsers zakmes zijn, alleen nu één waar ook nog een USB-stick in zit verwerkt. Maar zoals eerder is betoogd, een Zwitsers zakmes is geen wapen, het is een middel om kamperen makkelijker te maken. Je kunt er een takje mee zagen, maar geen boom. En dan willen we ook nog eens per domein een zakmes hebben van Victorinox, waar alle mogelijke functies in een zakmes zijn verpakt, zodat het bruikbaar is in alle situaties. Het gevolg daarvan is dat het zakmes voor veel taken te duur is en we het eigenlijk niet willen gebruiken omdat we dan bang zijn dat het kapot gaat, en we hebben er niet zo veel.
Ieder die een beetje slim is, en daar rekenen we ons als redactie ook toe, is blij met de DN. Het lost in het verleden gecreëerde problemen op. En toch. . ., en toch. . ., het gevoel blijft dat het vooral een kast vol met flessen after sun is en niet een weldoordacht hitteplan. Een hitteplan dat rekening houdt met veranderende hotspots en de lokale gevolgen daarvan tot een visie op gestaag stijgende temperaturen met meer zonuren en veel droogte wereldwijd. Een hitteplan dat onze partners duidelijk maakt waar we voor staan, wat we gaan kunnen en wat we nodig hebben.
Wereldwijd zijn lokale hotspots naar elkaar toe aan het groeien tot een semipermanente hittegolf, met af en toe een stortbui. Het vergt continu nadenken over deze nieuwe situatie, om geregeld weldoordachte besluiten te kunnen nemen hoe we de belangen van Nederland en de Westerse wereld kunnen beschermen en hoe we deze belangen kunnen aanpassen aan de nieuwe situatie.
De hoop is dat met de nieuwe hotspot Oekraïne, de sluimerende hotspot Taiwan en de niet-gebonden landen, die allemaal hun eigen verkoeling zoeken, de overheid er serieus voor gaat zitten om te bezien wat we moeten, willen en kunnen doen om de belangen te verdedigen. En dat na deze overwegingen de DV een weldoordachte aanpassing krijgt die echt weergeeft wat we gaan doen en een DN die helder weergeeft hoe we dat gaan doen. Defensie hoeft niet alle crises te bezweren, maar moet wel klaar staan om (oorlogs)dreigingen te pareren. Defensie verdient een heldere visie met betrekking tot de belangen die door Defensie moeten worden verdedigd, welke capaciteiten daarvoor beschikbaar zijn of komen en hoe we dat vorm gaan geven. Herstel is goed, maar op enig moment moet duidelijk zijn waar Defensie voor moet staan. Dus nu het herstel kan worden ingezet, moet ook worden begonnen aan het ontwikkelen van een nieuwe visie op Defensie en de daarbij behorende defensienota.