Het 'Strategisch Gevecht'

‘Dit is een tactisch gevecht’! De Amerikaanse generaal had een duidelijke mening over de oorlog in Oekraïne en de betekenis daarvan voor zijn eigen land. En hij was niet de enige. Tijdens een reis door de Verenigde Staten (VS) hoorde ik tal van functionarissen steeds dezelfde boodschap verkondigen: de Russische inval en het riscio op escalatie maken het noodzakelijk nu te focussen op de situatie in Oost-Europa, maar de echte strategische dreiging komt toch vooral van China. In de strijd tussen geopolitieke grootmachten is dat land immers hard op weg de koppositie van de VS over te nemen. Waar zich dat in eerste instantie vooral op economisch gebied manifesteerde, geldt nu dat China ook qua technologie en wereldwijde politieke invloed enorme sprongen heeft gemaakt. Dit proces ging gepaard met een investering die het Chinese militaire apparaat heeft omgevormd tot een moderne, technologisch hoogwaardige krijgsmacht die het zou moeten kunnen opnemen tegen de sterkste westerse legers. Rusland daarentegen wordt door de Amerikanen gezien als een tanende grootmacht die op economisch en technologisch gebied niet kan concurreren met andere wereldmachten. Politiek heeft Rusland echter nog steeds redelijk wat invloed en militair is het land in staat grootschalige militaire operaties uit te voeren – en het laat ook niet na dat te doen. Daarnaast beschikt het over het grootste nucleaire arsenaal ter wereld en de doctrinaire onzekerheid dat de inzet van (tactische) kernwapens nooit uitgesloten kan worden. Het gebrek aan economische en technologische diepte en de vergaande corruptie is de oorzaak dat Rusland door de Amerikanen niet als de voornaamste rivaal wordt beschouwd. Het ‘strategisch gevecht’ draait om China.

Wat betekent dat voor ons als Europese bondgenoot? Rusland en het conflict in Oekraïne zijn voor ons veel dichterbij. Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog (WO II) woedt er weer een grootschalige oorlog op ons continent en dat maakt de Russische dreiging reëel, overigens met de kanttekening dat die pas duidelijk werd na 24 februari. We zitten nu in de ongemakkelijke situatie dat onze belangrijkste NAVO-bondgenoot het conflict op Europees grondgebied ziet als een ‘tactisch gevecht’ en dat zijn strategische prioriteiten elders liggen. Tot dusver heeft dit echter niet betekend dat de VS zich afzijdig houden, blijkens de grootschalige steunverlening aan Oekraïne en andere Oost-Europese landen. Zonder Amerikaanse troepen zou de NAVO-afschrikkingsmacht een stuk minder geloofwaardig zijn. Maar wat als die betrokkenheid wegvalt omdat de Amerikanen de focus verleggen richting China? Strategische autonomie en vergaande defensiesamenwerking wordt gezien als het antwoord dat ervoor moet zorgen dat Europa zelf haar veiligheid kan garanderen. Maar zover is het nog lang niet en bovendien zijn er flink wat Europese staten, waaronder Nederland, die hechten aan de trans-Atlantische band. Andersom is het zo dat de Amerikanen ook bondgenoten nodig hebben om hun (gezamenlijke) belangen te verdedigen. Bovendien zijn de VS nog altijd lid van de NAVO, al is dat niet meer zo vanzelfsprekend als het vóór ex-president Trump was. We moeten de strategische toekomst van Europa dan ook niet als een simplistische, binaire keuze voorstellen; het is niet óf strategische autonomie óf trans-Atlantische samenwerking, maar een mix van beide zodat Europa beter zijn eigen grondgebied kan verdedigen en tegelijkertijd een blijvende Amerikaanse betrokkenheid weet veilig te stellen. Een sterkere (en op termijn misschien zelfs wel gelijkwaardige) Europese pilaar binnen de NAVO lijkt me dan ook het meest wenselijk.

Tot slot, hoe zit het dan met die dreiging vanuit China? Natuurlijk is het ook voor ons geen aantrekkelijk scenario als dat land de leidende wereldmacht zou worden. De geopolitieke aardverschuiving die dat zal veroorzaken zal voor Europa grote consequenties hebben. Voor onze toekomst zullen we daarom de strategische competitie tussen grootmachten nauwgezet in de gaten moeten houden. Als we naar de geschiedenis kijken dan speelt zulke rivaliteit zich op allerlei vlakken af en in onze geglobaliseerde wereld zal het niet zo zijn dat wij daarbij buiten schot blijven. Bovendien brengt Amerikaanse betrokkenheid bij Europese veiligheid reciprociteit met zich mee. Niet voor niets is de NAVO sinds 2019 steeds nadrukkelijker aandacht gaan besteden aan de Chinese dreiging. We zullen dus ook als militairen moeten nadenken over wat toenemende geopolitieke spanning tussen de VS en China voor ons kan gaan betekenen. Wat dat betreft kan de deelname van Zr.Ms. Evertsen aan de UK Carrier Strike Group (die onder meer door de door China geclaimde Zuid-Chinese zee voer) misschien wel als een eerste bijdrage worden gezien. Voor de toekomst valt bovendien niet uit te sluiten dat we betrokken kunnen raken bij proxy-conflicten in bijvoorbeeld Afrika, waar Europese belangen een rol spelen. Genoeg stof tot nadenken en voer voor wargaming. Belangrijkste is dat we ons niet alleen moeten voorbereiden op de verdediging van bondgenootschappelijk grondgebied, maar ook op het ‘strategisch gevecht’ rond geopolitieke breuklijnen.

Martijn Kitzen is hoogleraar aan de Nederlandse Defensie Academie en voormalig officier.