OPINIE - BINNENLAND
Militaire kunde en kunst
BGEN B.D. J.L.R.M. VERMEULEN
De oorlog in Oekraïne woedt in alle hevigheid. Pseudodeskundigen meldden zich in allerlei talkshows zoals Op1 en verkondigden ongegeneerd stellingen die vanuit een militair perspectief onjuist zijn, zoals: ’Je kunt op twee manieren een stad innemen, namelijk door huis-aan-huis-gevechten of door alles kapot te schieten’. Ik roep alleen maar in herinnering de Azov-staalfabriek.
Schrijvers, ook in Carré, komen met stellingen dat nieuwe technologie de panacee voor alles is. Deze stellingen worden vervolgens onderbouwd met emotionele argumenten, zoals: ’hier kun je het toch niet mee oneens zijn’, om aldus hun gelijk te bewijzen. Bovendien, zo beweert men, dat het ’dwarsdenken’ zou zijn.
In een van de voorbijkomende Amerikaanse evaluaties van de oorlog in Oekraïne geeft men aan dat de Russische logistiek niet op orde is, die heeft gefaald. De vraag die je kunt stellen is: ligt dit aan de logistiek of aan de opdracht; anders gezegd, is het conceptueel? De Russen wilden het Oekraïense leger decimeren, door het te dwingen om op een breed front met zoveel mogelijk eenheden het gevecht aan te gaan. Dan zou het Oekraïense leger snel slijten. Als je dan over vijf assen aanvalt in een enorm groot gebied, in een jaargetijde met moeilijk begaanbaar terrein is het de vraag of het falen ligt aan de logistiek of dat hier conceptueel iets mis is gegaan. Laatstelijk was ik aanwezig bij een politieke bijeenkomst en hier werd door een ex-politicus met overtuiging de oplossing geponeerd om de Russen terug te drijven door de levering van zware wapens. Als er maar eens een paar HIMARS rocket launchers aanwezig zouden zijn, dan was de oplossing nabij.
Ook in de nieuwe Defensienota (DN) 2022 wordt weer de nadruk gelegd op aan te schaffen wapens, logistieke middelen en munitie, dus op de fysieke component. Fout, het zou moeten gaan om het genereren van militair vermogen, dat is de essentie. Dat moet de basis zijn voor de DN. Vervolgens moet een aantal criteria worden geformuleerd op grond waarvan politieke keuzes worden gemaakt. Politieke keuzes op grond van een gedegen, maar ook begrijpelijke militaire analyse. Hieronder wil ik de lezer graag meenemen naar mijn analyse, mijn denken hoe dit eruit zou kunnen zien.
Ik wil beginnen met te verwijzen naar de Nederlandse Defensie Doctrine (NDD), maar ook naar het artikel van Martijn Kitzen in Carré 3-2022, ‘Militair (on)vermogen’. In beide zien wij het denken over militair vermogen gestructureerd worden tot het denken in de drie componenten van militair vermogen. Wanneer je deze componenten een hedendaagse lading meegeeft, dan moet je vervolgens een aantal criteria formuleren om (politieke) keuzes te kunnen maken en uiteindelijk kom je dan tot je Nederlandse krijgsmacht en wat die moet of zou moeten kunnen. Ik sluit af met een mogelijke visie.
Ook in de nieuwe Defensienota (DN) 2022 wordt weer de nadruk gelegd op aan te schaffen wapens, logistieke middelen en munitie, dus op de fysieke component. Fout, het zou moeten gaan om het genereren van militair vermogen, dat is de essentie. Dat moet de basis zijn voor de DN. Vervolgens moet een aantal criteria worden geformuleerd op grond waarvan politieke keuzes worden gemaakt. Politieke keuzes op grond van een gedegen, maar ook begrijpelijke militaire analyse. Hieronder wil ik de lezer graag meenemen naar mijn analyse, mijn denken hoe dit eruit zou kunnen zien.
Ook in de nieuwe Defensienota (DN) 2022 wordt weer de nadruk gelegd op aan te schaffen wapens, logistieke middelen en munitie, dus op de fysieke component. Fout, het zou moeten gaan om het genereren van militair vermogen, dat is de essentie. Dat moet de basis zijn voor de DN. Vervolgens moet een aantal criteria worden geformuleerd op grond waarvan politieke keuzes worden gemaakt. Politieke keuzes op grond van een gedegen, maar ook begrijpelijke militaire analyse. Hieronder wil ik de lezer graag meenemen naar mijn analyse, mijn denken hoe dit eruit zou kunnen zien.
Ook in de nieuwe Defensienota (DN) 2022 wordt weer de nadruk gelegd op aan te schaffen wapens, logistieke middelen en munitie, dus op de fysieke component. Fout, het zou moeten gaan om het genereren van militair vermogen, dat is de essentie. Dat moet de basis zijn voor de DN. Vervolgens moet een aantal criteria worden geformuleerd op grond waarvan politieke keuzes worden gemaakt. Politieke keuzes op grond van een gedegen, maar ook begrijpelijke militaire analyse. Hieronder wil ik de lezer graag meenemen naar mijn analyse, mijn denken hoe dit eruit zou kunnen zien.
De componenten van militair vermogen: de mentale, de conceptuele en de fysieke component
De drie componenten worden beschreven in de NDD [1]. Voor de vakbroeders hoef ik deze drie componenten niet uit te leggen, maar ik moet ze wel de hedendaagse lading meegeven.
De mentale component Laten wij het belang van deze component eens tot ons doordringen. De oorlog in Vietnam is door Noord-Vietnam gewonnen door de mentale component. De Amerikanen hebben alle slagen gewonnen, maar de oorlog verloren. Voor Afghanistan durf ik de stelling aan dat ook deze strijd verloren is door de mentale component. Ook in de oorlog in Oekraïne speelt de mentale component een cruciale rol. De mentale component betreft overigens niet alleen de militairen, maar nadrukkelijk ook de regering en de bevolking. Wanneer tussen de diverse groepen verschillen in perceptie gaan optreden, dan moeten alle alarmbellen afgaan. Dan is een verliezen van het conflict nabij. Het belang van deze constateringen duid ik later, na de conceptuele component en aan het einde van de paragraaf.
De conceptuele component Bij het nadenken over de conceptuele component is het goed eerst te constateren dat deze niveau-afhankelijk is. Militairen analyseren in de krijgswetenschap een opdracht van hoog naar laag. Wederom onder verwijzing naar de NDD: de NAVO is verantwoordelijk voor het strategische- en operationele niveau, het legerkorps is het tactische niveau. Onze landcomponent maakt deel uit van Duitse divisies. Onze land- en luchtmacht worden ingezet door de NAVO en treden op het strategische, operationele en tactische niveau dus nooit als zelfstandige componenten op. Als wij het dus over de conceptuele component hebben, dan liggen hier de begrenzingen. Overigens moet je wel twee niveaus hoger en twee niveaus lager kunnen denken om goede opdrachten te kunnen geven en ook op het eigen niveau een juiste evaluatie van het gevecht te kunnen maken.
De vertaling van de conceptuele component naar de hedendaagse ontwikkelingen en mijn interpretatie van het optreden in Oekraïne. In 2014 zijn de Oekraïners net zo verrast geweest als de Armeense eenheden in Nagorno Karabach in 2020. Dit is de verrassing van een nieuwe technische innovatie, de inzet van drones, maar vooral het koppelen van sensor to shooter. Je kunt dit opvangen door de inzet van fysieke middelen zoals anti-drone wapensystemen, EOV etc. Maar ook door anders te gaan optreden, het duurt namelijk even voordat de fysieke middelen ontwikkeld en geleverd zijn. Bovendien is het maar de vraag of anti-systemen de volledige oplossing zijn. Je wordt geconfronteerd met een andere manier waarop het gevecht wordt gevoerd en dat betekent dat je dus ook een andere doctrine moet gaan aanhangen.
Wij zien dat acht jaar later de Oekraïners inderdaad zijn gaan vechten met een andere doctrine. Wederom mijn analyse. Poetin heeft de opdracht gegeven het Oekraïense leger te decimeren en Zelenski en zijn regering omver te werpen. Deze opdracht is militair conceptueel vertaald in over vier of vijf assen voorwaarts gaan, waarvan een as in de richting van Kiev. Met deze aanpak dwing je Oekraïne om zijn gehele strijdmacht in te zetten en daarmede kun je ze decimeren. Dit is conceptueel een ernstige overschatting van de eigen Russische gevechtskracht geweest. Deze aanval over een breed front en met lange aanvoerlijnen hebben de Russen niet waar kunnen maken.
Ook de Oekraïense mentale component is door de Russen ernstig onderschat en aan de eigen mentale component is geen aandacht geschonken. De impact op militairen die op oefening gaan en vervolgens vanuit de beweging een oorlog gaan voeren tegen een broedervolk, vergt een actieve beïnvloeding van die mentale component. Dus conceptueel en mentaal hebben de Russen zichzelf overschat en de tegenstander onderschat.
Op grond van acht jaar oorlogservaring hebben de Oekraïners de Russen gedwongen slag te leveren in oorden, bossen en vanuit stellingen waar zij met hun lichte wapens en hun gedecentraliseerde besluitvorming/opdrachtgerichte commandovoering de Russen gedwongen hebben om hun initiële opdracht te wijzigen. De opdracht van Poetin is na zestig dagen strijd gewijzigd: van regime wisselen en het verslaan/decimeren van de Oekraïense troepen in het veroveren van land, concreet de Donbas en het zuiden. Kijk eens naar de korte lijnen, strategisch, operationeel en tactisch. Dat is knap. Dat moet toch ook gezegd worden.
Wat mij mateloos stoort is de vigerende gedachte van velen dat je de eigen doctrine kunt opleggen aan de tegenstander. Jij bepaalt niet hoe de oorlog gevoerd wordt, dat bepalen beide partijen. En de tegenstander zoekt altijd die optie die hem het beste past. Zie nu ook in Oekraïne, het gevecht in oorden, bossen en vanuit stellingen. Overigens zie je ook de snelle wisseling van de Russen tot aan het hoogste strategische niveau waarin de opdracht gewijzigd wordt en de nieuwe opdracht wordt gegeven om land te bezetten. Vervolgens worden op het operationele niveau de troepen in korte tijd gehergroepeerd en over enorme afstanden verplaatst. De Russen zoeken nu bewust zoveel mogelijk het open terrein om hun slagkracht tot gelding te kunnen brengen. Vuursteun en terrein moet daarbij de voorwaarde scheppen om hun manoeuvremiddelen, infanterie en tanks, tot gelding te kunnen laten komen. Niet snelheid is nu bepalend, maar slagkracht. Overigens, degene die met een militaire blik naar de factor terrein kijkt, ziet dat dit in de Donbas nog niet zo eenvoudig is.
De mentale en de conceptuele component vereisen militair vakmanschap, of zoals Sun Tzu het aanduidt, kunst. Aan kunst ligt kunde ten grondslag. Wij hebben militaire professionals nodig die door hun persoonlijkheid, studie, uitzendingen, plaatsingen op diverse niveaus (NAVO) en vooral door plaatsing op gevechtsfuncties extreem kundig zijn, er gevoel voor gekregen hebben en door innovatief vermogen de mentale en conceptuele component tot een ware kunst weten te verheffen. Dat is waar Sun Tzu (meester Sun Wu) het over heeft in zijn werk.
De fysieke component Deze component gaat over tanks, vliegtuigen, aantallen manschappen en hun technologische stand en vooral de geoefendheid van de troepen. In de media zien wij vaak staatjes met aantallen en de conclusie is dan dat de partij met de grootste fysieke aantallen zal winnen. Maar dat is echt niet zo. De Amerikanen zijn in de fysieke component wereldwijd absoluut toonaangevend. Het grote voordeel van een uitgebreide fysieke component is dat het aantal doctrines waaruit je kunt kiezen heel groot is. Maar je ziet ook sterk de neiging om te denken dat zij door hun overmacht de doctrine van de tegenstander kunnen bepalen. Fout!!
De conclusie is en wordt excellent verwoord door de Amerikaanse jachtvlieger en strateeg John Boyd, die door Gijs Tuinman werd geciteerd in het artikel van Martijn Kitzen in Carré 3-2022: people, ideas and then machinery, en wel in deze volgorde dus! Nu kunnen wij praten. De basis is gelegd en in een hedendaagse context geplaatst.
Criteria
Als dit genereren van militair vermogen de basis is, moeten er keuzes worden gemaakt. Welke criteria moeten hieraan ten grondslag liggen? Militair optreden is de voortzetting van de politiek met andere middelen. Dus is in mijn ogen de politiek bepalend voor de krijgsmacht. Wanneer wij vervolgens ingezoomd hebben op de politieke opdracht, blijkt dat de NAVO centraal staat om de politieke doelen te kunnen verwezenlijken. Dat is dan het tweede criterium. Wederom vanuit de politiek geredeneerd willen onze politieke meesters begrip hebben over de inzet van middelen en de daarbij behorende kosten. Dat zou voor mij dan ook het derde criterium zijn.
Het infanteriegevechtsvoertuig CV90 (Bergen Hohne, foto Wikimedia Commons)
De politieke opdracht
Defensie heeft drie hoofdtaken die zijn vastgelegd in de grondwet. In 1990 zagen wij door het vallen van de Muur dat de tweede hoofdtaak, het verdedigen van de internationale rechtsorde, prominent in beeld kwam. Dit was een fundamentele wijziging met de 45 jaar daarvoor. Nu, dertig jaar later, is door de oorlog in Oekraïne het verdedigen van ons grondgebied ineens weer centraal komen te staan, voor naar verwachting de komende twintig tot dertig jaar.
Door bovenstaande paradigmawijziging is er een ongekend brede politieke consensus, van links tot rechts, dat de NAVO de hoeksteen is van onze nationale en bondgenootschappelijke verdediging. Anders dan Duitsland aangeeft, kan en wil Nederland geen krijgsmacht hebben die in alle domeinen winnend kan optreden; en terecht, hier past (financiële) bescheidenheid. Bovendien refereer ik nog even aan het strategische- en operationele niveau, dat ligt bij de NAVO. De eerste Nederlandse eenheden worden pas zichtbaar op het tactische niveau, met een kleine specifieke uitzondering voor de marine. Het vaak benoemde multidomein optreden, het optreden op het land, in de lucht, op zee, in de (elektronische) ruimte etc. ligt dan ook bij de NAVO. Stellingen dat Nederland in alle domeinen ’winnend’ moet kunnen optreden missen elke realiteitszin.
De NAVO is de hoeksteen van de bondgenootschappelijke verdediging
De NAVO bepaalt ons optreden Nederland moet ophouden met navelstaren. De NAVO bepaalt hoe wij optreden. Zij voert het gevecht en onze eenheden worden onder bevel gesteld (bijvoorbeeld de Patriots in Slowakije of de eFP in Litouwen op dit moment). De NAVO-ondercommandanten tasken in voorkomend geval een paar Nederlandse vliegtuigen en ook de Reaper om op een bepaalde tijd en plaats een specifieke taak uit te voeren. De vraag is dus niet wat Nederland nodig heeft om het gevecht in alle domeinen winnend te voeren, maar wat de NAVO nodig heeft.
In het landgevecht stuurt een NAVO-ondercommandant uiteindelijk de Duitse divisies aan. Deze divisies eisen van hun brigades, en ook de Nederlandse, dat zij het gevecht van verbonden wapens kunnen voeren, zowel qua fysieke samenstelling als qua geoefendheid. Ga maar eens als militair vakman kijken op Gefechtsübungszentrum (GÜZ) Altmark of het Joint Multinational Readiness Centre Hohenfels, volledig geïnstrumenteerde oefenterreinen waar het gevecht van verbonden wapens in een duelsituatie nagebootst kan worden. Overigens wel met alle benodigde moderne fysieke middelen. De CV90 met het active protection system (APS), een verdediging tegen vijandelijke antitankraketten. Maar hier hoort de tank onverbrekelijk bij, en dan ook graag met APS, zie ook de ervaringen in Oekraïne. Om deze discussie maar weer eens aan te zwengelen. Het is het gevecht van verbonden wapens: dus niet meer kiezen voor efficiëntie (1990 tot 2022), de inzet van individuele gereedschappen uit de gereedschapskist, maar in dit nieuwe tijdperk de keuze maken voor effectiviteit, voor verbonden wapens. Zowel in offensieve als defensieve operaties zal ook de tank met zijn mobiliteit, bepantsering en kanon doorslaggevend zijn; de tank is in staat om met APS uitgeruste vijandelijke tanks en pantservoertuigen uit te schakelen. Dan ben je toekomstgericht aan het denken.
Het embleem van 1 (GE/NL) Corps, een van de High Readiness Forces Headquarters van de NAVO (foto: Wikimedia Commons)
Consequenties voor de fysieke component van Nederland Als de politieke visie is dat de eerste hoofdtaak centraal staat en wij ons alleen kunnen verdedigen in bondgenootschappelijk verband, dan moeten wij afstemmen met de NAVO wat onze bijdrage zou moeten zijn. De NAVO bepaalt zoals wij gezien hebben de doctrine op strategisch en operationeel niveau. 1 (German/Netherlands) Corps en de Duitse divisies bepalen voor de Nederlandse brigades hoe zij het landgevecht moeten voeren. Zoals wij nu ook weer in Oekraïne zien en ook terug kunnen vinden in onze doctrine, is dat landgebonden gevechtseenheden nodig zijn ’to defeat the enemy and to seize and hold terrain’. Dat lukt niet met UAV’s, drones, F-35’s etc. Overigens, alleen de NAVO en de Verenigde Staten (VS) kunnen het gevecht in alle domeinen winnend voeren tegen elke tegenstander. Niet wij! En overigens ook Duitsland niet, ondanks zijn Witboek.
Ik heb gemerkt dat door dertig jaar lang de nadruk op de tweede hoofdtaak te leggen het vaak ontbreekt aan beeldvorming. Wij doen net of wij alles moeten kunnen. Om dit met een voorbeeld concreet te maken. De vraag is bijvoorbeeld tot welke diepte wij gegevens moeten vergaren. Wie verwerkt die gegevens tot informatie? Aan wie wordt deze informatie aangeleverd en hoe? Mijn ervaring als toenmalig G3 van een divisie is, dat dit voor een belangrijk deel uit de NAVO-kanalen kwam en komt. Wie gaat de gegevens of informatie uit de ruimte aanleveren? Ik hoop niet dat wij dat tot onze taak gaan rekenen. En reken maar dat er in Oekraïne de gegevens van NAVO-eenheden op dit moment worden gebruikt. Ik ben benieuwd wie de informatie aanlevert voor het luchtalarm, ik heb een vermoeden. In de NAVO-doctrine wordt bepaald wie waarvoor verantwoordelijk is. Pas op voor hele dure doublures, hobbyisme en navelstaren door mankerend professionalisme. De NAVO verdedigt het bondgenootschappelijk grondgebied. Buiten de VS kan geen enkel westers individueel land dat. Maar Europa moet langzamerhand wel deze rol van de Amerikanen voor het Europese toneel gaan overnemen. Concluderend kunnen wij vaststellen dat de NAVO als enige kan bepalen wat zij nodig heeft om in alle domeinen winnend het gevecht te kunnen voeren. Teneinde Europa meer voor haar eigen veiligheid te laten zorgen, spreekt zij met lidstaten af welke bijdrages die moeten en willen leveren om het Europese NAVO-gevecht in alle domeinen winnend te kunnen voeren. De Defensievisie 2035 (DV2035) is daarmede een relikwie uit een ander tijdperk.
Betrouwbaarheid van Nederland als bondgenoot De hamvraag is dan: wie gaat wat leveren? En hier gaat een ander fenomeen een rol spelen, de betrouwbaarheid van een bondgenoot. Wij zijn het vergeten, maar in de lange Europese historie is de onbetrouwbaarheid van bondgenootschappen eerder regel dan uitzondering geweest. In de NAVO wordt de betrouwbaarheid afgemeten aan de drie C’s, namelijk cash, capabilities and contributions. Een moderne en met name concrete vertaling van het aloude risk- en burden sharing.
Amerika gaat echt niet nogmaals heel Europa volleggen met zijn zonen en dochters terwijl wij hen alleen toejuichen. Roemeense en Hongaarse infanteristen bij voorkeur laten sterven omdat zij goedkoper zijn: ben je dan een betrouwbare bondgenoot? Weet u nog, het belang van de mentale component, ik kan dit ethisch niet uitleggen!
Een laatste criterium zijn de kosten
Politici denken in beleid en vervolgens in kosten. Wij hebben de dure plicht hen beide aspecten uit te leggen. Zij moeten een beeld hebben van mogelijke keuzes en de daarbij behorende kosten. Wij gaan hier vaak aan voorbij. Maar bij de keuze voor het afvuren van een raket door een F-35 of door raketartillerie moet je eens uitrekenen wat de verschillen in kosten zijn. Dat zet aan tot nadenken.
Een dreiging met luchtinzet tegen vijandelijke vliegvelden kan door F-35’s uitgevoerd worden, maar ook door raketten. Je bindt daarmee in beide gevallen ook vijandelijke luchtverdedigingsmiddelen. Maar je zou de dreiging tegen de vijandelijke vliegvelden ook kunnen bereiken door de inzet van special forces of rangers. Dan bind je met een klein aantal militairen een complete, niet gemechaniseerde infanteriebrigade. Dat zijn tactische militaire keuzes, maar deze verdienen ook een financiële beschouwing.
Hypersone raketten: wat leveren zij op en wat kosten zij? Hebben zij meerwaarde als er toch geen iron dome is of voldoende afdekking met Patriot-achtige systemen? Dan volstaan normale raketten en die zijn veel goedkoper. Precisiemunitie, wat kosten het en wat levert het op? Bij de uitvoering van de tweede hoofdtaak waren precisiewapens bijna een randvoorwaarde. Voor de Russische vuurwals kun je uitstekend volstaan met goedkope munitie. Kosten is echt een punt van overweging voor het gevecht dat je wilt gaan voeren. Militairen, maak eens duidelijk hoe conceptueel de gevechten gevoerd worden en wat daarvan de gevolgen voor de mentale component zijn. Maar geef ook aan wat de kosten en kostbare risico’s zijn. Zoals al gezegd, de DV2035 is echt achterhaald en past in het vorige tijdperk.
Mijn conclusies
De NAVO bepaalt in goed overleg met de lidstaten wie wat levert, grondslagen daarbij zijn risk- en burden sharing. De stelling die ik nogal eens hoor is dat de NAVO ouderwets is. Nee, de NAVO is koers- en niveauvast. De NAVO weet heel goed wat van de bondgenoten gevraagd mag worden. De bevelhebber in Europa (SACEUR) is nota bene een Amerikaan. En de VS zijn technologisch absoluut de leidende natie in de wereld. Het bekende Nederlandse beterweten doet hier opgeld. Nederland doet aan navelstaren, goed verwoord in de DV2035.
Bij de inleiding heb ik beloofd met een visie te komen. Er is sprake van een nieuw tijdperk. De oorlog in Oekraïne dwingt onze politici ertoe de eerste hoofdtaak, het verdedigen van het nationale en het bondgenootschappelijke grondgebied, centraal te stellen. De NAVO is daarvoor de hoeksteen. In een goede dialoog met de NAVO wordt door onze politici de Nederlandse bijdrage vastgesteld. Als betrouwbare bondgenoot moeten wij deze afspraken, risk- en burden sharing, nakomen. Nederland heeft namelijk alles te winnen bij deze afspraken.
Eindnoot