OPINIE - BINNENLAND
‘Frisian Flag 2022’
IR. W.F. HELFFERICH
Frisian Flag 2022 werd regelmatig geplaagd door storm en regen, wat wel spectaculaire beelden opleverde, vooral bij de start (alle foto’s bij dit artikel van auteur).
Na twee jaar uitstel ging op maandag 28 maart op de vliegbasis Leeuwarden weer de internationale vliegoefening Frisian Flag van start. Gedurende twee weken oefenden de luchtstrijdkrachten van zeven NAVO-landen in het samenwerken bij het luchtoptreden in dreigende situaties.
Na het opheffen van het Warschau Pact werd door de landen van de NAVO de kans op een oorlog met Rusland klein geacht. De nadruk kwam daarentegen steeds meer te liggen op counterinsurgency (COIN): het bestrijden van ongelijkwaardige tegenstanders die met terrorisme hun doelen proberen te bereiken. De missies van de afgelopen dertig jaar in Bosnië, Kosovo, Afghanistan en Irak gaven daar ook alle aanleiding toe. De hoofdtaak van de NAVO en daarmee ook van de Nederlandse defensie – het verdedigen van het nationaal en bondgenootschappelijk grondgebied – kreeg daardoor steeds minder aandacht en geld. De afgelopen jaren kwam zo nu en dan wel in het nieuws dat ons land die hoofdtaak niet meer goed kon uitvoeren, maar de aandacht die door pers en parlement aan deze, toch voor onze veiligheid uiterst belangrijke, taak werd gegeven was te verwaarlozen. Zelfs de onverwachte bezetting van de Krim door Rusland deed geen echte alarmbellen rinkelen.
Koude Oorlog-mentaliteit
Tot de invasie van Oekraïne in een klap voor iedereen duidelijk maakte dat de Koude Oorlog-mentaliteit weer geheel terug was in het Kremlin: het Westen was verdorven en een bedreiging voor Rusland en moest met alle middelen worden bestreden. Rusland had voor zijn veiligheid recht op een ring van bufferstaten, vond de tot dictator uitgegroeide leider in het Kremlin. Maar die voormalige bufferstaten hadden echter bij de eerste de beste gelegenheid al gevraagd om lid te mogen worden van de NAVO, omdat dat bondgenootschap als enige in staat werd geacht hun soevereiniteit te garanderen. Oekraïne was echter een gemakkelijke prooi omdat het (nog) geen lid was van de NAVO. Als nou iets de waarde van de NAVO inmiddels (weer) bewijst is het dat wel!
De afgelopen jaren werd door sommige regeringsleiders van NAVO-lidstaten openlijk getwijfeld aan het nut van de NAVO. De invasie van Oekraïne veranderde die mening op slag: meer dan ooit verenigden de NAVO-landen zich, pleitten ze voor een sterke samenwerking en gezamenlijke verdediging en waren ze van de ene dag op de andere bereid (veel) meer geld aan defensie te besteden. Zelfs de 2% norm werd nu gewoon een haalbaar doel, terwijl dat jarenlang op de lange baan was geschoven!
Oefenen noodzakelijk
Voor een sterke samenwerking is het noodzakelijk dat er regelmatig samen wordt geoefend. In de lucht is dat eens te meer belangrijk omdat het, om effectief te kunnen optreden tegen tegenstanders in de lucht en op de grond, van groot belang is dezelfde procedures toe te passen, te leren wat de mogelijkheden en beperkingen zijn van andere landen en vliegtuigen en elkaars reacties te kunnen inschatten. Helaas is er de laatste jaren ook de klad gekomen in het gezamenlijke oefenen. De uit de vorige eeuw bekende jaarlijks te houden grootschalige oefeningen als de Tactical Weapons Meet, Royal Flush en Tactical Air Meet zijn al lang verleden tijd. Frisian Flag is nog een van de weinige overgebleven internationale oefeningen in onze regio. En zelfs die mocht, vanwege COVID-19, de afgelopen twee jaar niet worden gehouden.
Supervisor Frisian Flag
Maj ‘Joker’ is de supervisor van Frisian Flag 2022. Het is de derde keer dat hij het organiseert, maar de eerste keer dat de oefening ook echt doorgaat. 'Joker' vertelt dat zijn betrokkenheid en die van zijn team bij de oefening begint met het opstellen van uitnodigingen aan mogelijke deelnemers, ongeveer een jaar van tevoren. Die stuurt hij naar het Commando Luchtstrijdkrachten (CLSK). Het hoofdkwartier bepaalt vervolgens welke landen ze dat jaar willen uitnodigen. De keuze gaat tussen de NAVO-partners en niet-NAVO-partners als Zweden, Zwitserland en Finland. Daarbij is de belangstelling om deel te nemen steeds groter dan het aantal beschikbare plekken. Maar door de ontwikkelingen in Oost-Europa trokken diverse landen zich dit jaar terug. Na NAVO-overleg werd het belang van het doorgaan van de oefening onderkend, ook om de oostflank te laten zien wat de NAVO kan.
‘Elk jaar proberen we ook iets nieuws te doen om te kijken hoe dat werkt’, zo vertelt de supervisor. Daarom deden dit jaar voor het eerst twee Apache helikopters en een Cougar mee. Ze vlogen gedurende vier dagen mee met de missies. Ze verzorgden bijvoorbeeld Close Air Support (CAS) voor landmacht en marine. ‘Dat is een taak die de Apache heel goed kan. Ze vliegen dan vanaf een Forward Operating Base (FOB), dus wat dichter bij de grondtroepen en de F-16’s beschermen de Apaches tegen vijandelijke vliegtuigen. Vorige week moest de piloot van een neergeschoten vliegtuig worden gered. De Cougar heeft hem opgepikt in de Marnewaard en teruggebracht naar Leeuwarden. Een vorm van Combat Search And Rescue(CSAR)’.
Supervisor, maj 'Joker'
‘Elk jaar proberen we ook iets nieuws te doen om te kijken hoe dat werkt,’ zo vertelde de supervisor. Daarom deden dit jaar voor het eerst twee AH-64D Apaches (foto) mee. Ze vlogen gedurende vier dagen mee met de missies. Ze verzorgden onder meer Close Air Support (CAS) voor landmacht en marine.
De Canadezen deden voor het eerst mee; hier een F/A-18A van de RCAF aan de start.
Vijfde generatie
‘Joker’ is enthousiast over de F-35 die nu voor het eerst meedoet. Het 322 Sqn op Leeuwarden is ermee uitgerust. Naast de F-35 doet de luchtmacht nog met F-16’s van 312 Sqn op Volkel mee. ‘De F-35 is echt een informatiespons, heeft hele goede sensoren, terwijl de F-16 een Nokia is’, zegt ‘Joker’ die zelf nog F-16 vliegt. ‘Hij kan die informatie delen met andere vliegtuigen. En dat trainen we hier ook. Hoe ga je bijvoorbeeld een Franse Rafale vertellen dat er vliegtuigen op hem afkomen als je dat in je F-35 eerder ziet dan hij? Door stealth zijn er andere tactieken aan verbonden dan ik in de F-16 zou doen. Het vliegtuig is een low observable toestel, maar niet onzichtbaar. Op een gegeven moment gaat iedereen je toch zien. Uiteindelijk komt het nog steeds neer op het vliegtuig goed vliegen’.
Voor de andere deelnemende landen is de deelname van de F-35 ook van groot belang, zoals bijvoorbeeld Canada, dat eveneens de F-35 gaat aanschaffen. ‘Dat is een groot voordeel van deze oefening, voor alle landen hier’, stelt de Canadese detachementscommandant, majoor ‘Banger’ van 433 Sqn. ‘We Integreren met de F-35 en zien wat de capaciteiten zijn die het toestel kan leveren in het planningsproces’. Een ander voordeel van Frisian Flag, waar de Canadezen voor het eerst aan deelnemen: zij zijn gewend vooral met de Amerikanen te oefenen, maar op Leeuwarden kunnen ze dat ook met de Fransen en de Italianen en, zo vervolgt ‘Banger’, ‘dat is een uitdaging en uitbreiding van de ervaring’.
De Fransen deden aan de oefening mee met Rafales en Mirage 2000D’s.
De motor van de F-35A Lightning II heeft zo veel vermogen dat zonder nabrander gestart kan worden, waardoor minder geluid wordt geproduceerd. Prettig voor de omgeving.
De USAF nam deel met de F-16CM, afkomstig van het 510th FS, van de vliegbasis Aviano.
Air Battle Management
Kap ‘Jasper’ is Air Battle Manager of luchtgevechtsleider bij het Air Operations Control Station (AOCS) Bandbox, in Nieuw Milligen. ‘Normaal hebben we alleen met de F-16 en F-35 te maken en misschien eens een kist uit Lakenheath. Voor ons is Frisian Flag daarom een unieke gelegenheid om met meer verschillende typen vliegtuigen deel te nemen. Om die reden hebben we ook besloten om, voor het eerst sinds jaren, weer eens lokaal te gaan. Naast het Frisian Flag hoofdgebouw hebben wij een deployable gevechtsleidingscentrum opgezet met als codenaam Highway. Met dezelfde apparatuur die we ook op Nieuw Milligen hebben staan.
De belangrijkste verantwoordelijkheid die we als managers van het luchtgevecht hebben is de vliegveiligheid. Het is onze zorg dat er in ieder geval geen vliegveiligheidsincidenten plaatsvinden. Dus we moeten zorgen dat iedereen netjes uit elkaar blijft. Wij gaan daarom ‘s morgens mee de briefing in met alle vliegers. Wij spreken de blokken af waarin ze moeten vliegen en wij zorgen ervoor dat ze zich aan de afspraken houden. Ze komen soms heel dicht bij elkaar, vooral als ze een old school dogfight aangaan. Voor ons is het van belang het overzicht te bewaren en op een gegeven moment te zorgen dat ze ook weer veilig uit elkaar gaan, dat is namelijk een stuk lastiger’.
Gameplan
Highway beschikt over een surveillance-element dat verantwoordelijk is voor de opbouw van het luchtbeeld en identificatie en een weapons-element met luchtgevechtsleiders, zoals ‘Jasper’. ‘Wij sturen de missie aan. Wij weten wat het grote gameplan is, wij zijn de managers van het luchtgevecht. Wij zorgen ervoor dat de doelen gehaald worden. Wij helpen mee met het tellen van het aantal raketten dat is afgeschoten. Wij zorgen ervoor dat er op de baan vliegtuigen klaar staan om de rol van een ander vliegtuig over te nemen. De uitdaging is dat die vliegtuigen allemaal andere capaciteiten hebben. Als je gaat plannen op een defensief plan, dan wil je wel vliegtuigen klaar hebben staan die dat plan kunnen gaan uitvoeren. Daar ligt voor ons een stukje uitdaging in omdat we nu naast de F-16 en de F-35 ook andere vliegtuigen hebben’, aldus ‘Jasper’.
‘Jasper’ benadrukt dat het steeds om command and control (C2) gaat. ‘Zomaar schieten kan niet. Pas als we honderd procent zeker zijn dat het een vijandelijk toestel is, dan classificeren we het als hostile. Dat betekent nog steeds niet dat we dan gaan schieten. Dan heb je nog steeds je rules of engagement (ROE). De gevechtsleider moet precies weten wat wel en niet mag. Wij zijn ook de schakel tussen het hogere echelon van de NAVO en de wapensystemen. Wij zijn de ogen en oren van de oefening’.
Valkenier Jetse hield met zijn woestijnbuizerd de vogels ‘op natuurlijke wijze’ weg bij de vliegtuigen.
Ten slotte
Een internationale oefening als Frisian Flag is belangrijk omdat bondgenoten, als het erop aankomt, goed op elkaar ingespeeld moeten zijn en elkaar blindelings moeten kunnen vertrouwen. Samen missies plannen en uitvoeren tijdens oefeningen maakt dat mogelijk als for real moet worden opgetreden.