Vier jaar onderzoek

In het ‘Woord vooraf’ wordt de onderzoeksaanpak door Limpach verder uitgelegd. Die aanpak leidt tot een aantal vragen en opmerkingen:

• In de eerste plaats volgt uit de hierboven aangehaalde eenzijdige benadering de vraag of het mogelijk is om een ingewikkelde kwestie in al zijn facetten goed in kaart te brengen door uit te gaan van een eenzijdig uitgangspunt. Het risico daarvan is dat dit leidt tot vooringenomenheid, onvolledigheid en selectief omgaan met bronnen en feiten;
• In de tweede plaats is onduidelijk op welke wijze door Limpach de historische context van destijds in kaart wordt gebracht. Binnen die context was sprake van het optreden van het Nederlandse leger dat in opdracht van de politieke leiding geweld gebruikte;
• Ten derde is ook niet duidelijk hoe bij de aanpak van Limpach de relevante politiek/maatschappelijke aspecten van die context in beeld worden gebracht;
• In de vierde plaats luidt de vraag hoe het dekolonisatieproces wordt onderzocht, hoe het wordt beschreven en uitgelegd;
• In de vijfde plaats geldt dat Limpach niet duidelijk aangeeft hoe hij de actoren aan Indonesische kant in dit dekolonisatieproces gaat onderzoeken, beschrijven en begrijpen. Als onderzoek wordt gedaan naar extreem- en massageweld door Nederland, dan roept dat immers de vraag op waarom er sprake was van een dergelijk extreem geweld;
• De zesde vraag luidt wanneer er sprake is van ‘extreem geweld’, ‘massageweld’. En wat wordt bedoeld met het toepassen van dergelijk geweld ‘op structurele basis’?. Het is niet alleen van essentieel belang dat die begrippen worden gedefinieerd, maar ook dat een onderscheid wordt gemaakt tussen gelegitimeerd en niet-gelegitimeerd geweld. Indien er sprake is van de inzet van een legermacht wordt het geweld uitgeoefend op structurele basis en is het in beginsel gelegitimeerd. In de onderzoekopzet worden deze elementen niet door Limpach beschreven;
• In de zevende plaats luidt de vraag waarop Limpacht baseert dat het tot de rol van een historicus behoort te oordelen. Hij geeft niet aan welke criteria hij daarbij hanteert. Als dergelijke criteria ontbreken is er een aanzienlijk risico dat de persoonlijke morele en/of politieke opvatting van de oordelende historicus het beslissende criterium wordt. Het is echter niet de taak van een historicus morele of politieke oordelen te uit te spreken. Een historicus dient op grond van de feiten, een controleerbare analyse en op basis van de waarschijnlijkheidsleer conclusies te trekken en zo de geschiedenis in kaart te brengen.

Uit deze zeven vragen en opmerkingen moet worden geconcludeerd dat er fundamentele kritiek is op de onderzoeksaanpak door Limpach en dat als gevolg daarvan getwijfeld kan worden aan de uitkomsten van zijn onderzoek. Daarbij komt dat bij verdere bestudering van het boek blijkt dat het Limpach ontbeert aan voldoende kennis van de militaire en juridische aspecten bij zijn beschrijving van het optreden van de Nederlandse krijgsmacht in Nederlands-Indië in de periode 1945 – 1950.

Overigens staat Geersing niet alleen in zijn kritiek. In de Clingendael Spectator van 20 december 2016 gaat historicus J.J.P. (Joop) de Jong uitgebreid in op het boek van Limpach. De Jong is positief over de wijze waarop Limpach de eerste golf van geweld (eind 1945 – eind 1946) heeft geïnventariseerd. De Jong schrijft: ‘Maar dan beginnen de problemen. Over de volgende, o zo cruciale periode tot eind 1949 is stukken minder gepubliceerd. … Limpach probeert het weliswaar op te lossen door de verschillende vormen van geweld te rubriceren en vervolgens via enige voorbeelden (door veteranen aangedragen cases) te adstrueren. Maar van een werkelijke inventarisatie en analyse is geen sprake’. En verderop: ‘Maar vervolgens slaat hij de plank mis wanneer hij de verantwoordelijkheid voor het gehanteerde buitensporig geweld in kaart probeert te brengen’. Het buitensporige geweld wijt Limpach onder meer aan slechte commandanten, gebrekkige discipline en opleiding. Dat is volgens De Jong nogal aanvechtbaar, temeer daar Limpach de thema’s guerrilla en contraguerrilla niet heeft verwerkt. Deze kritiek sluit aan bij die van Geersing waarin wordt gewezen op het onvolledig beschrijven van de context, inbegrepen het optreden aan Indonesische zijde en op het gebrek aan voldoende militaire en juridische kennis. De onvolledigheid van de context onderkent De Jong ook als hij schrijft dat Limpach de grote lijnen van het politieke en militaire dekolonisatiebeleid, waarover veel is gepubliceerd, in zijn boek grotendeels negeert. Ten slotte maakt De Jong nog een opmerking over de term ‘structureel’ (in het kader van structureel geweld) waarmee Limpach bedoelt dat het een verschijnsel is dat zich steeds weer voordoet en niet toevallig is, maar een diepere oorzaak heeft. Die uitleg leidt bij De Jong tot de opmerking: ‘Waarom ging, als die diepere oorzaken voor het gehele leger golden, alleen een minderheid in de fout? “Structureel” is even suggestief als nietszeggend’.

Van de historici Bart Luttikhuis en Robert Crib werd in Bijdragen tot de Taal-. Land- en Volkenkunde (aflevering 173, 2017) [5] een uitgebreide bespreking van Limpachs boek geplaatst. Zij plaatsen eveneens een aantal kritische kanttekeningen. Ook zij geven aan dat het onduidelijk is waar Limpach de grens trekt tussen ‘geweld’ (als een onvermijdelijk element bij de inzet van strijdkrachten) en ‘extreem geweld’; door die onduidelijkheid is vervolgens niet duidelijk in hoeverre de inzet van zware wapens (‘technisch geweld’) in een regulier gevecht – iets waar Limpach nogal de nadruk op legt – automatisch leidt tot de kwalificatie ‘extreem’ geweld. Ook de onduidelijke definiëring van ‘structureel’ wordt door beide historici opgemerkt. Het niet in beschouwing nemen van het perspectief van Indonesische zijde wordt gezien als een tekortkoming die van invloed is op de conclusies. Ook het niet beschrijven van de bredere sociale en politieke context is een punt van kritiek. Ten slotte zijn Luttikhuis en Crib van mening dat het betoog van Limpach sterker was geweest wanneer hij de dekolonisatie zou hebben vergeleken met soortgelijke gebeurtenissen in andere voormalige koloniale gebieden, zoals bijvoorbeeld Algerije of Vietnam.