Persbericht 20 september 2021

DEFENSIEBELEID EN KRIJGSMACHT

Stille krachten, stille kentering?

LKOL B.D. F.A. EBBELAAR EN GENM B.D. J.H. DE JONGE

‘…spreekt uit dat extra miljardeninvesteringen in Defensie onontbeerlijk zijn en topprioriteit moeten krijgen bij de vorming van een volgend kabinet en de totstandkoming van een regeerakkoord,’

Dit is een zin uit een motie, niet uit 2014 vlak na alle bezuinigingen, maar van dit jaar, 15 september. Kamerleden voerden toen een fel debat over de evacuaties uit Kabul waarna de ministers Kaag en Bijleveld aftraden. De motie werd ingediend door de kleine SGP [1]. Afwijkend van andere partijen en andere moties keek de SGP ook naar dieper liggende oorzaken van de problemen tijdens de uittocht uit Afghanistan.

Weinig lezers zal deze motie zijn opgevallen. En toch is het de moeite waard om er bij stil te staan. De motie werd namelijk gesteund door onder andere de VVD en het CDA. Relevant omdat dit een duidelijk signaal is dat die fracties hiermee waarmaken wat zij in hun ronkende pamfletten in de verkiezingstijd de kiezer beloofd hadden: defensiebudget laten groeien naar de bekende 2% en zeker naar het Europees gemiddelde. Toch een nieuw geluid van deze fracties, ten opzichte van de kabinetsperiode 2017 - 2021, in de vernieuwde Tweede Kamer. D66 (en ook PVV, PvdA, SP, GL, PvdD, DENK, BIJ1 en Den Haan) steunden de motie niet en daarmee werd deze verworpen. Ook dat is opmerkelijk. Immers, uitgerekend D66 strijdt al jaren voor (veel) meer Europese integratie van defensiecapaciteiten, maar weet heel goed dat de stappen daar naartoe initieel alleen maar meer geld kosten. Eénwording zonder iets te kunnen inbrengen, zonder investering, is een ander woord voor eenzijdige bezuiniging. Dus die tegenstem van D66 staat haaks op wat zij nastreeft.

Tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen (APB) in de twee dagen na Prinsjesdag, op 22 en 23 september, was de SGP opnieuw een van de weinige partijen die wees op de achterstanden bij Defensie en noemde als voorbeeld het Hercules vliegtuig dat tijdens de evacuatie niet inzetbaar was. Ook de NOV/KVMO hadden hier in een persbericht op maandag 20 september op gewezen. Het was doelbewust ook naar leden van de Vaste Commissie voor Defensie (VCD) gezonden.

De heer Stoffer (SGP):

Voorzitter. Ik heb twee moties. De eerste luidt als volgt.

De Kamer, gehoord de beraadslaging,

constaterende dat Nederland bij deelname aan missies en operaties in grote mate strategisch afhankelijk is van bondgenoten, en met name de VS;

overwegende dat de crisissituatie in Afghanistan leert dat het onontbeerlijk kan zijn om voldoende militair en diplomatiek vermogen te hebben voor eigenstandig effectief optreden;

overwegende dat de jarenlange bezuinigingen op de krijgsmacht dit vermogen ernstig hebben ondermijnd, met groot gevaar voor de veiligheid van Nederlandse staatsburgers en bondgenoten wereldwijd;

spreekt uit dat extra miljardeninvesteringen in defensie onontbeerlijk zijn en topprioriteit moeten krijgen bij de vorming van een volgend kabinet en de totstandkoming van een regeerakkoord,

en gaat over tot de orde van de dag.

Dat werkte ogenschijnlijk: Van der Staaij kreeg in de wandelgangen brede steun voor zijn pleidooi om Defensie in de begroting voor 2022 meer budget toe te kennen. Na twee dagen beschouwingen kwamen er bij de oorspronkelijke schamele budgetverhoging van 95 miljoen, via de Motie Hermans 300 miljoen extra bij. Zie de motie die werd aangenomen door een meerderheid.

Is dit een stille kentering? D&K wilde meer weten over de achterliggende drijfveren en werkwijzen van deze stille krachten in Den Haag. Op 28 september hadden wij in het nieuwe Tweede Kamergebouw een gesprek met SGP-beleidsmedewerker buitenlandse zaken en defensie, Henri Krooneman.

Track record

Onze eerste vraag was hoe de recente standpunten en besluiten tijdens de APB ten gunste van Defensie zijn ontstaan. Was het persbericht van de GOV daarvoor een inspiratie of ondersteuning? Krooneman: ‘Voor de SGP is dit niet nieuw. Al in 2014 was het Kees van der Staaij die met zijn veel aangehaalde motie de regering opriep inhoud te geven aan de aangekondigde positieve trendbreuk ten aanzien van het defensiebudget voor de (middel)lange termijn’. Van der Staaij verzocht in die motie een noodzakelijk ambitieniveau voor onze krijgsmacht aan te geven en hoe het defensiebudget zal worden bijgesteld. Na jaren van slopende bezuinigingen luidde deze motie destijds de eerste verhoging van het budget in. Krooneman: ‘Onze Kamerleden Chris Stoffer en Kees van der Staaij hebben daarom zowel bij het Afghanistan-debat van 15 september als bij de APB gewezen op de huidige misstanden en de noodzaak voor extra investeringen. Het opmerkelijke was dat de motie van Stoffer met de oproep voor miljarden meer budget in het regeerakkoord van een volgend kabinet deze keer werd ondersteund door CDA en VVD’. Helaas is de motie, hoewel ook gesteund door ChristenUnie, JA21, Groep Van Haga, BBB en Volt, verworpen. Een week later tijdens de APB wees Van der Staaij opnieuw op de huidige misstanden: ‘Maar in alle krijgsmachtonderdelen horen we diezelfde militairen de noodklok luiden. We horen over een Hercules vliegtuig dat niet meer kan opstijgen, over marineschepen die aan de kade liggen, over oefeningen die niet kunnen doorgaan. We horen ook dat het geld dat nu in deze begroting zit, gewoon niet voldoende is om zelfs maar dat achterstallige onderhoud aan te pakken’.

Krooneman: ‘Het persbericht van de GOV was voor ons een bevestiging van de misstanden. Het was precies op tijd een welkome ondersteuning door jullie als experts, dat wij met onze inzichten in de juiste richting zaten’. En vervolgens daagde Van der Staaij de VVD uit. Fractieleider VVD Hermans: ‘De VVD en SGP zitten heel erg op één lijn op het punt van belang van Defensie … belang om daar komende jaren extra in te investeren … afgelopen zomer zowel in het binnenland als in het buitenland laten zien hoe belangrijk onze krijgsmacht is’.

Krooneman wees ons vervolgens op de uitspraak van de minister-president n.a.v. de vragen en interrupties van Van der Staaij.

MOTIE VAN HET LID HERMANS Voorgesteld 23 september 2021 De Kamer, Gehoord de beraadslaging, overwegende dat Nederland voor een aantal grote opgaven staat en dat deze tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen breed aan de orde zijn gesteld; overwegende dat het belangrijk is dat al in 2022 een aantal significante stappen wordt gezet dan door het demissionaire kabinet voorgesteld; verzoekt de regering de begroting dan wel het Belastingplan voor 2022 aan te passen conform onderstaande voorstellen:

  • met 500 miljoen euro de verhuurderheffing te verlagen in combinatie met prestatieafspraken betreffende woningbouw en verduurzaming;
  • met 500 miljoen euro de salarissen in het primair onderwijs te verbeteren;
  • met 300 miljoen euro de onderhoudsachterstanden bij Defensie te verkleinen;
  • met 200 miljoen euro veiligheid en handhaving te versterken, onder andere door het aantal wijkagenten en (groene) boa’s te vergroten;
  • met 375 miljoen euro de energierekening voor huishoudens te verlagen door verlaging van de ODE op elektriciteit in de eerste schijf en verhoging van de belastingvermindering energiebelasting;
  • met 125 miljoen euro de elektrificatie in het mkb bevorderen door verlaging van de ODE op elektriciteit in de tweede en derde schijf;
  • met 120 miljoen euro verhoging van de algemene heffingskorting;
  • bovenstaande maatregelen te dekken uit de BIK-gelden (1 miljard euro), aanscherping van de earningsstripping (700 miljoen euro, waarbij woningcorporaties worden gecompenseerd), en de resterende opgave in het EMU-saldo te laten lopen, wat gerechtvaardigd is gelet op de inverdieneffecten van de extra salarisverhogingen, en gaat over tot de orde van de dag. Hermans

Minister-president Rutte: ’Ik veronderstel als zijnde bekend dat er per jaar zo'n 4 miljard euro extra nodig is om aan te sluiten bij het Europese gemiddelde en ruim 5 miljard om toe te groeien naar 2%.’ (…) ’We moeten uiteindelijk ook toewerken naar die 2%. Aan de Europese cijfers zie je dat de NAVO-bondgenoten naar verwachting naar een gemiddelde van 1,76% gaan in 2022 en 1,85% in 2024. Dit is natuurlijk uiteindelijk ook belemmerend voor onze invloed binnen de NAVO en voor onze invloed in de internationale gemeenschap. Dit telt mee. Men kijkt hier toch naar. Dat is het freeridersrisico van een te lage Defensiebegroting.’

Krooneman: ‘Het zou goed zijn als niet alleen de SGP, maar ook de GOV en de andere beroepsverengingen en de militaire vakbonden Rutte en de VVD aan hun woord houden. Dit moet breed worden benadrukt’.

Terugblik

De wijze waarop (grote) fracties zich in september achter de moties Stoffer en Hermans aangaande Defensie hebben geschaard – wellicht gebruik makend van de situatie dat er even geen beperkingen van een regeerakkoord waren en een opgelegde coalitiediscipline in deze demissionaire fase vrijwel ontbrak – laat zien dat een meerderheid in de Tweede Kamer ter dege beseft dat Defensie fors meer budgettaire ruimte nodig heeft. De oproep van Krooneman om op alle manieren dit verder in de politiek en maatschappij uit te leggen en te benadrukken is duidelijk. Op moment van dit schrijven weten we nog niet of er een mager of wurgend uitgebreid regeerakkoord komt. Maar hoe het ook zij, daarin moet de miljardentoename voor Defensie wel vernoemd worden. Daaraan moeten wij occicieren, en eigenlijk alle Nederlanders, actief werken. Dat ondersteunt ook fracties in de volksvertegenwoordiging.

Vanwege de deadline van kopij voor dit nummer van Carré kunnen wij u niet informeren over onze geplande gesprekken met defensiewoordvoerders van PvdA, CDA, VVD e.a. Net als bij de SGP zullen wij informeren naar hun insteek met budget en hun ideeën over de Defensievisie 2035, hoe hard wordt deze visie gesteund? Van onze zijde zullen wij onder andere aandacht vragen voor effecten van taakspecialisatie en keuzes maken, voortgang van GrIT en de beperkingen van de AVG voor de gereedstelling.

Eindnoot

1. Deze motie, nr. 830(27925), is ingediend door de leden Stoffer (SGP), Boswijk (CDA), Van Wijngaarden (VVD), Van Haga en Eppink.