Waarom hebben we een leger als veiligheid er niet toe doet?

Dat er in de jaren negentig, na de val van de Muur, op Defensie bezuinigd kon worden, is duidelijk en dat gold voor veel NAVO-lidstaten. Dus werd ‘het vredesdividend geïnd’, de gevleugelde kreet om op de krijgsmacht te bezuinigen. Als een soort automatisme werd het defensiebudget gekort: van 2,6% bbp in 1989, naar 1,6% bbp in 1998. Maar dat was nog niet het einde. Het budget liep verder terug tot 1,4% van het bbp in 2002, hetzelfde jaar waarin door de NAVO de 2% norm werd besproken. Het absolute dieptepunt was het defensiebudget in 2015, dat 1,1% van het bbp bedroeg. In 2014 was tijdens de NAVO-top in Wales vastgelegd om de defensiebudgetten op te hogen tot minimaal 2% van het bbp, een situatie die in 2024 moet worden bereikt.

Gedurende vele jaren van bezuinigingen werden de problemen voor Defensie steeds groter en werd in vele beschouwingen en rapporten gewezen op de enorme risico’s die werden gelopen in het kader van de nationale en bondgenootschappelijke veiligheid. In de Prioriteitennota van 1993 werd zelfs al melding gemaakt van oplopende spanningen tussen Rusland en Oekraïne. En ook de oorlog van Rusland tegen Georgië in 2008 en de annexatie van de Krim in 2014 leidden niet tot het stoppen met bezuinigen. Voor zover ‘veiligheid’ – lees: de veiligheid van onze maatschappij – al enig politiek gewicht had, kwam die blijkbaar niet in gevaar.

Dat bezuinigingen noodzakelijk waren, zoals bij de kredietcrisis in 2008, was voor iedereen duidelijk. Maar op basis van welke criteria werden dan de prioriteiten gesteld? Was er überhaupt een hard criterium om een voor zijn taken berekende krijgsmacht in stand te houden ten opzichte van zaken als Zorg, Onderwijs en Economie? Hoe weinig serieus rekening werd gehouden met Defensie en het aspect veiligheid, blijkt uit enkele in het NRC-artikel genoemde voorvallen. Zo vroeg minister De Grave (1998 – 2002) zich af: ‘… ik kan ze wel een miljard geven – maar wat levert dat op?’ Als de minister die vraag al niet kan beantwoorden en het Centraal Planbureau in de doorrekening nauwelijks economische waarde toekent aan Defensie, is het niet verwonderlijk dat het Ministerie van Financiën de begroting van Defensie bij wijze van spreken slechts als een onkostenpost vermeldt. Het defensiebudget is dan niet meer dan een sluitpost. En bij aanvang van het kabinet-Rutte I in 2010, kreeg de nieuwe minister van Defensie, Hans Hillen, bij zijn poging om de aangekondigde bezuiniging van een miljard terug te draaien, van de premier te horen dat hij maar een (ontslag)brief naar de koningin moest sturen. Na het ondertekenen van het 2% bbp-akkoord in Wales (2014) liet premier Rutte onmiddellijk daarna ijskoud weten ‘dat dit voor Nederland niets veranderde’.