Ongekend en onderscheidend

Ter gelegenheid van het twintigjarig jubileum van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) is op vrijdag 16 december 2022 het boek Ongekend en Onderscheidend – de geheime geschiedenis van de MIVD uitgebracht. Auteur van dit lijvige boek is prof. dr. Bob de Graaff, emeritus-hoogleraar Intelligence en Security Studies aan de Faculteit Geesteswetenschappen van de Universiteit Utrecht.

Op 448 pagina’s beschrijft hij de geschiedenis en de ontwikkeling van de MIVD aan de hand van een aantal een in het oog springende onderwerpen en cases, beginnend bij de Eerste Wereldoorlog (WO I) tot en met Afghanistan, maar ook de rol die de dienst bijvoorbeeld speelde in het verijdelen van het digitaal binnendringen bij de Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons (OPCW) door Russische agenten.

Hij gaat daarbij ook de minder florissante momenten niet uit de weg, zoals de inbraak bij 450 Contra-Inlichtingendetachement door leden van de actiegroep Onkruit en de soms moeizame relatie met de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en andere diensten.

Het boek leest makkelijk weg en geeft in begrijpelijke taal een mooi inzicht in de rol en taken van een inlichtingendienst en meer specifiek de ontwikkeling die de MIVD door de jaren heeft doorgemaakt. Ook laat het zien dat het werk van een inlichtingendienst een dagelijkse worsteling is tussen de hoeveelheid dreigingen, de beschikbare capaciteit, maar ook de politieke en maatschappelijke invloed op het functioneren van een dienst.

Is er dan niets kritisch te melden over dit boek? Zeker wel, in het boek wordt ook beschreven hoe versnipperde en vaak ineffectieve inlichtingencapaciteiten van de krijgsmachtdelen uiteindelijk zijn samengesmeed tot een goed functionerende inlichtingendienst. Die krijgsmachtdelen hebben dat echt anders ervaren: daar leefde vooral het gevoel dat de eigen capaciteit werd ontnomen, zonder dat men daar iets substantieels voor heeft teruggekregen. Ook was het voor de lezer interessant geweest om iets meer te weten over de relatie met de toezichthouders TIB1 en CTIVD2. Daarnaast ontbreken de wat meer recente cases, zoals bijvoorbeeld de val van Kabul, hoewel het veiligheidsbelang daarvoor een logische verklaring is. De meer recente cases kunnen mogelijk een mooie aanvulling zijn voor een volgende editie.

Een uitstekend boek, voor de leek en de meer ingevoerde lezer

Hoewel er wel degelijk een chronologische opbouw in het boek zit, zijn de afzonderlijke hoofdstukken ook goed los van elkaar te lezen. Dat maakt het voor zowel de leek, die meer wil weten over het reilen en zeilen van een inlichtingendienst, als de wat meer ingevoerde lezer die meer wil weten over een specifiek onderwerp, een uitstekend boek. Ondanks dat er veel tijd in gestoken is om ervoor te zorgen dat de informatie in het boek niet zal leiden tot het openbaar maken van zaken die niet openbaar moeten zijn, geeft het boek een transparante en zeer interessante inkijk in de successen en worstelingen van een militaire inlichtingendienst, die internationaal respect afdwingt.