OPINIE - BINNENLAND

Het risico van risicomijdend gedrag

MARTIJN KITZEN

Een mooi staaltje globalisering: ik krijg van mijn in Australië wonende broer tijdens een facetime-gesprek een link[1] naar een artikel uit The New York Times over de haperende vaccinatiestrategie van veel Europese landen.

Dit stuk met de titel 'Vaccines: A Very European Disaster' legt de vinger op de zere plek door te wijzen op het risicomijdend gedrag van veel regeringen. Uit angst te investeren in slecht werkende vaccins of te veel te betalen aan medicijnfabrikanten deden verantwoordelijke ambtenaren en politici er alles aan om beslissingen uit te stellen. Nederland liet op deze manier bijvoorbeeld een kans schieten[2] om op de eerste rij te kunnen zitten bij de verdeling van AstraZeneca-vaccins. Het gevolg van dit beleid: trage verwervingstrajecten, gesteggel over prijzen en verdeelsleutels en het niet willen afgeven van verklaringen die ervoor zorgen dat de leveranciers slechts beperkt verantwoordelijk zijn voor negatieve bijwerkingen. Zeker dat laatste is natuurlijk een reëel risico, maar de vraag is of de gevolgen van alle vertraging hiertegen opwegen. Hier geldt immers dat hoe langer gewacht wordt met inenten, des te meer Europeanen COVID-19 zullen krijgen of daaraan zullen sterven. En dan hebben we het nog niet over de economische kant van de hele situatie. In het streven zoveel mogelijk risico’s uit te sluiten, laten onze regeringen zich blijkbaar leiden door tal van ondergeschikte problemen en verdwijnt het echte probleem uit het zicht.

In een eerdere column[3] heb ik al aangestipt dat de aanpak van de coronacrisis een aantal van dezelfde fundamentele (denk)fouten aan het licht brengt die wij ook al jaren bij de besluitvorming over en aansturing van militaire missies zien terugkomen. Doorgeschoten risico-aversie is daar ook weer een illustratie van. In hun streven de gevaren van militaire inzet te beperken focussen politieke en ambtelijke besluitvormers vaak op bijzaken en verliezen ze het hoofddoel uit het oog. Een recent interview[4] met mijn collega lkol dr. Mirjam Grandia herinnerde mij er bijvoorbeeld aan hoe er tijdens de aanloop naar de Uruzgan-missie werd gediscussieerd over zaken als de beschikbaarheid van gepantserde containers. Ondertussen dacht niemand eraan een duidelijk doel voor de Nederlandse Task Force te formuleren. Een nog erger gevolg van risicomijdend gedrag is micro-management en bemoeienis met de situatie in het veld. Dat ondermijnt immers de positie van de operationeel bevelhebber. Wellicht het meest beruchte voorbeeld hiervan is de impact van politieke inmenging op het optreden van Duitse troepen in Kunduz rond 2008 en 2009. De restricties en controle gingen zover dat commandanten een vergaande terughoudendheid hanteerden. Hierdoor was er slechts beperkte interactie met de lokale bevolking en een gebrek aan initiatief voor wat betreft het optreden tegen de Taliban. Dat resulteerde in een zwak inzicht in de lokale situatie en zorgde ervoor dat het geweld in de provincie weer oplaaide. Zo creëerde deze dynamiek de omstandigheden van het zogeheten Kunduz-incident in 2009[5] waarin een combinatie van terughoudendheid en gebrekkige inschatting leidde tot een luchtaanval waarbij tientallen onschuldige slachtoffers vielen. Een duidelijk geval van wat de Britse socioloog Martin Shaw risk-transfer war[6] noemt; doordat de interveniërende partij haar risico wil beperken zal de lokale bevolking uiteindelijk meer gevaar lopen met alle gevolgen van dien. Het moge duidelijk zijn dat dit een situatie was die de Duitse politiek juist koste wat kost had willen voorkomen. Het risico van risicomijdend gedrag is dus dat je niet alleen je hoofddoel uit het oog verliest, maar zelfs een averechts effect bereikt.

Wat kunnen we van deze parallel leren? Risico-aversie is diep in ons politiek-bestuurlijke systeem doorgedrongen en dat gaat ons de komende jaren nog vaker dwarszitten. Zowel de coronacrisis als de militaire praktijk laten zien dat we op deze manier ons doel voorbijstreven en tegenstrevers in de kaart spelen. Dat maakt het moeilijk de complexe problemen waar we in de toekomst mee te maken gaan krijgen op te lossen. In een sterk geglobaliseerde wereld die gekenmerkt wordt door een hernieuwde machtsstrijd tussen grootmachten betekent dit dat we steeds vaker achter de feiten aan zullen lopen. We zien nu al dat andere partijen gretig gebruik maken van ons gebrek aan handelend vermogen. Vooralsnog ontbreekt het onze politici en besluitvormers aan moed om dit patroon te doorbreken. Risicomijdend gedrag vormt paradoxaal genoeg een van de grootste risico’s die het formuleren van een effectieve aanpak of strategie in de weg staat.

Eindnoten 1. https://www.nytimes.com/2021/03/18/opinion/coronavirus-vaccine-europe.html 2. https://nos.nl/artikel/2374706-nederland-benaderd-om-te-investeren-in-miljoenen-doses-vaccin-zo-liep-het-mis.html 3. Carré 2-2021; ‘Onbekend en onbemnind’ 4. De Telegraaf; 31 maart 2021; ‘Vertel de bevolking het werkelijke verhaal’ 5. https://en.wikipedia.org/wiki/2009_Kunduz_airstrike 6. https://www.managementboek.nl/boek/9780745634104/the-new-western-way-of-war-martin-shaw

Dr. Martijn Kitzen is Universitair Hoofddocent Krijgswetenschappen aan de Nederlandse Defensie Academie en voormalig officier.