NAVO 2030

Het Vierkant Beschouwd (VB) in Carré 5-2020 had als titel: 'De toekomst van de NAVO - Het ruim zeventig jaren oude bondgenootschap verkeert in zwaar weer'. De beschouwing schetste een somber beeld van een alliantie die door gebrek aan capaciteiten niet meer het vermogen had om adequaat te kunnen reageren op dreigingen; een organisatie waarvan niet alle lidstaten de kernwaarden nog naleefden, waar tussen de lidstaten Turkije en de Verenigde Staten (VS) een hooglopend conflict bestond en waar het Amerika onder de toenmalige president Trump zich meer en meer afkeerde van Europa. Dat laatste had de Duitse bondkanselier Merkel in juli 2018 tot de uitspraak gebracht dat in geval van crisis de steun van de VS niet langer gegarandeerd was. En ruim een jaar later zou de Franse president Macron de NAVO ‘hersendood’ verklaren. Door een gebrek aan solidariteit en onderling vertrouwen werd de stabiliteit van de organisatie bedreigd. Zelfs werd door bepaalde analisten getwijfeld aan het voortbestaan van de NAVO.

Tijdens de NAVO-top op 3 en 4 december 2019 te Londen kreeg de Secretaris-Generaal (SG) van de NAVO van de regeringsleiders de opdracht om in 2021 zijn plannen voor de toekomst te presenteren. Op 8 juni 2020 presenteerde SG Jens Stoltenberg zijn ideeën voor de komende tien jaar, die zouden worden uitgewerkt in het project 'NAVO 2030'. De uitkomsten daarvan zijn verwerkt in de slotverklaring van de regeringsleiders tijdens de NAVO-top op 14 juni jl. in Brussel. Met dit VB poogt de redactie een antwoord te geven op de vraag of de NAVO weer toekomstbestendig is.

De rode draad in de presentatie van de SG op 8 juni 2020 - naast het benadrukken van de door de lidstaten na te leven kernwaarden vrijheid, democratie en rechtsstaat - was dat de NAVO militair sterk moet blijven, meer als politieke eenheid moet worden gebruikt en een meer mondiale benadering moet volgen.

Project ‘NAVO 2030’

Ter ondersteuning van het project ‘NAVO 2030’ zijn door de SG twee werkgroepen ingesteld: de Reflection Group (RG) en de Young Leaders Group (YLG).

De RG was samengesteld uit een tiental experts met een achtergrond in overheidsdiensten, de academische wereld, denktanks, private sector en politiek. Voor Nederland nam mw. Herna Verhagen, CEO van PostNL, deel. De werkgroep had als opdracht de NAVO te voorzien van aanbevelingen op een drietal gebieden:

• versterking van de eenheid, solidariteit en samenhang binnen de alliantie, inbegrepen het verankeren van de centrale functie van de trans-Atlantische organisatie;
• meer politiek overleg en afstemming tussen de lidstaten;
• versterking van de politieke rol en instrumenten van de NAVO om actuele en toekomstige bedreigingen en uitdagingen voor de veiligheid van het bondgenootschap, op elk strategisch gebied, te kunnen adresseren.

In november 2020 presenteerde de werkgroep haar eindrapport NATO 2030: United for a New Era[1], een document van 65 pagina’s met totaal 138 aanbevelingen.

De YLG bestond uit veertien veelbelovende jonge professionals (journalisten, diplomaten, technici, CEO’s, wetenschappers) in de leeftijdscategorie van 25 - 35 jaar. De werkgroep had als opdracht de NAVO te voorzien van een aantal moonshot ideeën, in het bijzonder t.a.v. de toekomstige veiligheid en afschrikking, de NAVO-waarden, klimaatveiligheid en vergroening, de NAVO-partnerschappen en nieuwe technologieën. De werkgroep bood in januari 2021 haar rapport aan: NATO 2030: Embrace the change, guard the values[2]. Het twintig pagina’s tellende rapport, waarin klimaatverandering als grootste dreiging wordt vermeld, telt 35 aanbevelingen.

De slotverklaring van 14 juni jl.[3] (79 paragrafen op 26 pagina’s) geeft aan dat de NATO 2030 agenda wordt uitgevoerd, waarbij gebruik zal worden gemaakt van de aanbevelingen door beide werkgroepen. In de volgende drie alinea’s wordt de slotverklaring beschouwd op basis van de eerder genoemde rode draad in de presentatie van de SG: een militair sterke NAVO, die meer als politieke eenheid moet worden gebruikt en een mondiale benadering moet volgen.

Militair sterk

Dat de NAVO militair sterk moet blijven, mag als een open deur worden gezien. Maar tegen de achtergrond van de constatering dat het bondgenootschap niet in staat was adequaat te reageren op bestaande en toekomstige dreigingen, is de opmerking zeer relevant. Het totale dreigingsbeeld is niet alleen omvangrijk vanwege de verschillende soorten dreigingen, maar ook zeer complex door de samenhang tussen dreigingen waarvan sommige niet aan een specifieke tegenstander zijn toe te schrijven.

● Rusland en China

De slotverklaring vermeldt zeer expliciet de militaire dreigingen door Rusland (conventioneel, hybride, nucleair). Het is voor de NAVO volstrekt duidelijk dat onder de huidige omstandigheden geen sprake kan zijn van hervatting van het overleg met Rusland zoals dat eerder plaatsvond in de NATO-Russia Council. Wel staat de NAVO open voor hervatting van de dialoog, maar dan zal Rusland stappen moeten zetten en daar lijkt het geenszins op. Bij dit alles handhaaft de NAVO het standpunt t.a.v. een mogelijk lidmaatschap van Georgië en Oekraïne (doorgaan met het Membership Action Plan, het MAP).

Waar de NAVO - terecht - vooral met een beschuldigende vinger naar Rusland wijst, is de houding t.o.v. China duidelijk milder. Bedreigingen worden zeker genoemd zoals cyber, hybride acties, desinformatiecampagnes en het gebruik van disruptive technologies. En ook de enorme uitbreiding en modernisering van het Chinese militaire arsenaal heeft de aandacht, al gaat daarvan geen directe dreiging tegen de NAVO uit, zoals dat wel het geval is in de situatie met Rusland. Maar wat vooral wordt benadrukt, is dat men de dialoog wil aangaan. Hier is misschien toch sprake van een verschil in perceptie door de VS, die blijkens vele stukken China als een bedreiging zien, en het Europese deel van de NAVO dat spreekt van uitdagingen. Voor veel landen biedt China natuurlijk mogelijkheden op economisch gebied, mogelijkheden die echter ook kunnen uitmonden in een vorm van bedreiging. Dat is het geval wanneer China als gevolg van grote investeringen in bijvoorbeeld infrastructurele projecten in een land, zeggenschap krijgt over het gebruik van die infrastructuur. De Griekse haven van Piraeus is zo’n voorbeeld; vanwege de strategische ligging is de haven van economisch belang voor China, maar tevens van militair belang voor de NAVO.

● Overige dreigingen

Ontwikkelingen aan de zuidflank van de NAVO, in het Midden-Oosten en in delen van Afrika vormen een directe bedreiging voor NAVO-landen. Bepaalde landen bieden een voedingsbodem voor terrorisme dat zich richt tegen het Westen en ongecontroleerde migratiestromen vanuit die gebieden naar landen in Europa kunnen een bedreiging vormen voor de stabiliteit in die landen. Hier ligt tevens een relatie met klimaatveranderingen: hongersnood, watergebrek en het ontbreken van bestaansmogelijkheden als gevolg van extreme klimatologische omstandigheden zullen nieuwe migratiestromen op gang brengen. In die zin vormt klimaat zeker een bedreiging. Klimaatverandering is een zaak van nationale regeringen, waarbij de NAVO kan bijdragen door afstemming onder de lidstaten (bij het terugdringen van de uitstoot) en waarop de NAVO zich kan voorbereiden, zoals het kunnen optreden onder extreme klimatologische omstandigheden. In de slotverklaring wordt tevens melding gemaakt van de dreiging op de noordflank van het NAVO grondgebied (de High North als deel van het gebied van verantwoordelijkheid van SACEUR). We nemen aan dat hiermee tevens het Arctische gebied, waar de nodige (militaire) activiteiten door o.a. Rusland en China worden uitgevoerd, wordt bedoeld. Een mogelijke noordelijke scheepvaartroute in de toekomst zal toch ook voor de NAVO van belang zijn. Inmiddels is space als operationeel domein onderkend. Gelijktijdig vindt militarisering van de ruimte plaats, wat een bedreiging kan vormen voor het gebruik van satellieten voor militaire operaties.