BOEKBESPREKING

Mexican Drug Violence

Hybrid Warfare, Predatory Capitalism and the Logic of Cruelty

RECENSENT: DR. MARTIJN KITZEN*

BOEKINFORMATIE

Auteur: Teun Voeten Uitgeverij: X Libris US ISBN: 978 16 641 34157 Boekinfo: Paperback, 398 pagina’s Prijs: € 26,90

* Dr. Martijn Kitzen is Universitair Hoofddocent Krijgswetenschappen, Faculteit Militaire Wetenschappen, Nederlandse Defensie Academie (NLDA)

Wat gebeurt er als een ervaren oorlogsfotograaf wetenschappelijk onderzoek doet naar een van de meest gewelddadige conflicten in de westerse wereld? Het boek Mexican Drug Violence geeft een boeiend antwoord op deze vraag. Teun Voeten presenteert er zijn inzichten, gebaseerd op zijn eigen antropologisch promotieonderzoek en zijn meer dan dertig jaar ervaring in het verslaan van gewapende confrontaties over de hele wereld. Dat leidt tot een uniek inzicht in de gecompliceerde dynamiek van de Mexicaanse drugsoorlog en een nieuw analytisch model om conflicten te begrijpen vanuit hun aard, economische achtergrond en de toepassing van (bruut) geweld. Het boek gaat daarmee in op het macro- en microniveau waarbij beide perspectieven profiteren van een grote hoeveelheid empirisch materiaal uit veldonderzoek in Mexico en een schat aan voorbeelden uit andere conflicten. De belangrijkste conclusies vormen meteen ook de ondertitel van het boek: Voeten karakteriseert de Mexicaanse drugsstrijd als een vorm van hybride oorlogvoering waarin partijen worden gedreven door een roofzuchtige variant van kapitalisme die leidt tot omstandigheden waarin individuen bereid zijn wreedheden te begaan. Deze drie elementen bieden een uitstekende kapstok om hier de belangrijkste punten van het boek te bespreken.

Als eerste moet de situatie in Mexico worden gezien als een hybride oorlog waarin georganiseerde misdaad, irreguliere oorlogvoering en terrorisme samenkomen en die draait om economische belangen die juist gebaat zijn bij het voortduren van het geweld. Hoewel deze typering min of meer past bij wat Mary Kaldor en Herfried Münkler New Wars noemen, betoogt Voeten dat de Mexicaanse drugsstrijd zich verder heeft ontwikkeld. Hij beschouwt dit soort conflicten dan ook als New Wars on steroids die beter begrepen kunnen worden met behulp van het concept hybride oorlogvoering[1]. Deze analytische categorie kenmerkt zich immers door haar multidimensionale karakter en de vage scheidslijnen tussen verschillende actoren en hun (gewelddadige) activiteiten. In het geval van Mexico is de dynamiek van het conflict te begrijpen door het hybride karakter te beschrijven vanuit niet minder dan zeven verschillende, onderling verbonden, lagen waarin een veelheid aan betrokken partijen strijdt voor verschillende belangen. Daarmee blijkt het perspectief van hybride oorlogvoering een nuttig middel om dit soort conflicten en de betrokken actoren te analyseren. Het boek benadrukt de algemene waarde van deze bevinding door ook naar een groot aantal andere voorbeelden te kijken, waarvan de Islamitische Staat (IS) het meest in het oog springt. Met deze toepassing van hybride oorlogvoering als concept om niet-statelijk geweld te begrijpen sluit Voeten overigens aan bij de manier waarop Frank Hoffman in 2007 de opkomst van de term hybrid warfare inluidde[2].

Als tweede is er het economisch perspectief dat uitlegt dat Mexicaanse drugsorganisaties functioneren als onderdeel van een hyperkapitalistische economie en in die context kunnen worden begrepen als ondernemingen die opereren op het roofzuchtige uiterste van de kapitalistische schaal. Belangrijker nog is dat deze economische achtergrond een verklaring biedt voor de opkomst en volharing van de drugskartels. Waar een relatie tussen neoliberaal beleid en groeiende ongelijkheid al vaker is vastgesteld, is er geen bewijs voor een direct verband tussen armoede, ongelijkheid en criminaliteit. Het is echter algemeen geaccepteerd dat er wel degelijk een correlatie bestaat tussen die laatste factoren. De ‘verliezers’ van het neoliberalisme worden in toenemende mate geconfronteerd met de rijkdom van de opperklasse en dat leidt tot een kloof tussen verwachtingen en werkelijkheid. Op zijn beurt leidt dat tot wat met enig gevoel voor eufemisme ‘alternatieve wijzen van herverdeling’ - bijvoorbeeld criminaliteit - wordt genoemd. Dit wordt beschouwd als een strategie van zelfhulp om te overleven in een hyperkapitalistische omgeving en de kartels zelf legitimeren hun eigen acties dan ook op deze manier. Globalisering werkt dit hele proces verder in de hand aangezien het de perceptie van ongelijkheid verder vergroot en tegelijkertijd criminele organisaties nieuwe mogelijkheden biedt in een steeds sterker verbonden wereld.

Als derde stelt het boek dat zelfs ogenschijnlijk zinloze wreedheden een specifiek doel dienen. Traditioneel wordt extreem geweld afgedaan als irrationeel, maar in de praktijk blijkt dat de motieven van individuele daders vaak het gevolg zijn van rationele afwegingen bedoeld om de overlevingskansen in een vijandige omgeving te optimaliseren. Hier speelt Voetens eigen ervaring weer een rol doordat hij dit punt niet alleen overtuigend brengt met behulp van unieke interviews met sicarios (huurmoordenaars van de kartels), maar ook door tal van andere voorbeelden zoals bijvoorbeeld Amerikaanse bendeleden en West-Afrikaanse kindsoldaten. De conclusie luidt dan ook dat de toepassing van bruut geweld op microniveau mogelijk wordt gemaakt door cross-culture mechanismes die leiden tot een verontrustende - maar daarom niet minder realistische - logica van wreedheid.

Mexican Drug Violence biedt zowel een uitstekende analyse van het drugsgeweld in Mexico als een vernieuwend, drievoudig model om dit soort conflicten te begrijpen. Dat eerste wordt nog eens benadrukt doordat het voorwoord van het boek is geschreven door Robert J. Bunker en het nawoord door John P. Sullivan, twee van de leidende experts op dit gebied. De voorgestelde analytische benadering moet vooral gezien worden als een uitnodiging om ook andere conflicten op deze manier te bestuderen. Het aanvullende (kleine) hoofdstuk over drugshandel en criminaliteit in Nederland, met Antwerpen als belangrijkste aanvoerpunt, vormt een mooie eerste aanzet hiertoe. Uiteindelijk is de introductie van dit nieuwe analytische model Voetens belangrijkste verdienste. Hij toon daarmee aan dat hij naast het hanteren van een fotografische lens net zo vaardig is in het gebruik van een academische lens.

Eindnoten

1. Teun Voeten, 'Mexican Drug Violence: Hybrid Warfare, Predatory Capitalism and the Logic of Cruelty' (s.l.: Small Wars Journal – El Centro, 2020), 194-195. 2. Frank Hoffman, 'Conflict in the 21st Century: The Rise of Hybrid Wars' (Washington: Potomac Institute, 2007).