Alexander Navalny (foto: Wikimedia Commons)

OPINIE - BINNENLAND

Amnesty en Navalny

Van Sovjetmanipulatie naar cognitieve oorlogvoering?

DR. JAAP ANTEN

Het recente lot van de belangrijkste politieke opponent van de Russische president Poetin, Alexander Navalny, is bekend. Vergiftigd met Novitsjok, in een Duits ziekenhuis waarschijnlijk het leven gered, daarna toch teruggereisd naar Rusland, alwaar hij razendsnel in een soort showproces werd veroordeeld. En natuurlijk leidde dit alles tot hardnekkige protesten in Rusland en extra westerse sancties - in het bijzonder de relatie met de EU naderde het absolute nulpunt.

Logo Amnesty International

Navalny is nu ondergebracht in Strafkolonie No. 2 in Pokrov, circa honderd kilometer oost van Moskou. Deze instelling staat bekend om zijn strikte discipline, aldus het dagblad The Guardian op 15 maart 2021. Navalny zelf noemt het een ‘concentratiekamp’ dat vergeven is van videocamera’s, met ’s nachts om het uur een storende bewaker die een foto komt maken als bewijs dat hij als vluchtgevaarlijke gevangene nog in zijn cel aanwezig is. Alleen al het feit dat Navalny dit via zijn Instagram account wereldkundig maakte, toont dat we in de 21e eeuw zitten en niet meer in de Sovjettijd.

Geen gewetensbezwaarde meer

Het was niet de enige overwinning waarop Navalny’s tegenstanders het glas konden heffen. En ook hier speelden de sociale media een rol. Want wat eerder, op 23 februari, werd bekend dat Amnesty International hem de hoogste status had ontnomen, die van gewetensbezwaarde. Het leidde tot een triomfantelijke tweet van niemand minder dan Margarita Simonyan, de bazin van het machtige, zeer Kremlin-gezinde televisienetwerk Russia Today. Simonyan meldde dat een van haar freelancers in New York instrumenteel was geweest om Amnesty International ervan te overtuigen dat Navalny een nazi is . Deze New Yorkse anti-nazi-freelancer opereert onder het pseudoniem Ms [Katya] Kazbek en noemt zichzelf 'feministe, LGBT-onderzoeker en wereldburger', maar haar uitingen online omvatten, naast lof aan Stalin, de claim van het Kremlin dat Alexei Navalny wordt geleid door de Amerikaanse overheid. In de dagen daarvoor werd Amnesty overspoeld door verzoeken, soms verwijzend naar Ms Kazbek, om eens te kijken naar vijftien jaar oude filmpjes waarin Navalny moslims vergeleek met kakkerlakken en heftige nationalistische taal uitte. Hierop besloot Amnesty om Navalny geen gewetensbezwaarde meer te noemen.

Hoe reageerde Amnesty International?

Een onderneming als Amnesty International heeft, voor zover ik het kan overzien, veel weg van een multinational. Na deze onthulling van Russia Today moest Amnesty wel reageren en deed dat op een manier die grote bureaucratische en bedrijfsmatige organisaties kenmerkt, met nadruk op de gehanteerde procedures. Wie sommige antwoorden van het Ministerie van Defensie op Kamervragen leest, herkent hier vast iets in. Amnesty's officiële reactie van 25 februari komt erop neer dat Navalny zijn status van gewetensbezwaarde kreeg op grond van hoe er met hem werd omgegaan. Het was onjuist dat de beslissing om Navalny zijn status te ontnemen was gebaseerd op externe druk in de vorm van een Russische lastercampagne. Amnesty claimt op grond van eigen ervaring in staat te zijn om lastercampagnes te herkennen. Er kwamen berichten over zijn verleden binnen, en een nauwgezet onderzoek hiernaar, een procedure die ook juridische, regionale en andere oordelen bevatte, leidde tot deze uitkomst. Amnesty moet nu eenmaal naar zijn principes handelen. En bovenal, Amnesty blijft krachtig actie voeren om de onrechtmatig opgesloten Navalny vrij te krijgen.

Op deze verklaring is wel wat aan te merken. Je zou verwachten dat, zeker een zo belangrijk iemand als Navalny, die zijn sporen nalaat, deze hoogste status niet vrijwel automatisch krijgt, maar pas na zeer nauwgezet onderzoek. Dat kwam pas achteraf.

Ms (Katya) Kazbek

Drie beschadigingen

Er valt veel voor het uiteindelijke oordeel van Amnesty te zeggen, maar de essentie is: (a) dat de organisatie de belangrijkste tegenstander van president Poetin hiermee heeft beschadigd; (b) dat ook de eigen geloofwaardigheid is beschadigd, door deze vermijdbare draai, terwijl men er prat op gaat ervaring te hebben als doelwit van Russische lastercampagnes; (c) dat de relatie met Amnesty’s representanten en sympathisanten in Rusland is beschadigd.

Wat die laatste, niet minder ernstige, beschadiging betreft, uit een telefonische enquête van het onafhankelijke Russische radiostation Ehko Moskvy bleek maar één op de vijf luisteraars Amnesty's draai te steunen. En een, eveneens gevan-gen zittende, gewetensbezwaarde Navalny-aanhanger had als reactie hierop vrijwillig afstand gedaan van zijn status, omdat die naar zijn mening door het Kremlin wordt bepaald (NB: Ik weet niet in hoeverre hierover met Navalny contact is geweest). Ook het niet-kritiekloze Russische online weekblad The Moscow Times liegt er niet om. Dit blad is overigens opgericht door en staat nog onder auspiciën van Derk Sauer, wiens carrière rond 1974 begon als redacteur van Twintig, het maandblad van de Vereniging van Dienstplichtige Militairen (VVDM).

Twee dagen na publicatie van Amnesty's reactie twijfelde Yevgenia Albats, een bekende van Navalny, in The Moscow Times aan Amnesty’s nauwgezetheid om Navalny’s Russische aanhang bij hun oordeel te betrekken. De organisatie heeft daar geen weet van. Verder moest je, als je vijftien jaar geleden, dus in het Rusland van Poetin, een politicus van formaat wilde zijn, heftige nationaal-Russische sentimenten propageren, anders maakte je geen kans. (Naar mijn mening heeft ze daarin gelijk.) Ze verwijst met internetlinks naar bronnen die tonen dat Navalny later op zijn extreme meningen van vijftien jaar geleden al sinds 2013 is teruggekomen, echter blijkbaar niet genoeg naar de kritische smaak van Amnesty. Albats herkent in dit alles de lastercampagnes waarmee de Sovjet-Unie de interne oppositie in diskrediet bracht. Ik denk dat er meer aan de hand is. Want behalve Navalny is ook de reputatie van Amnesty International beschadigd bij een groter publiek, ongetwijfeld niet alleen binnen Rusland.

Beschadiging en twijfel, daar gaat het om bij cognitieve oorlogvoering, met een hoofdrol voor sociale media

Westerse persartikelen hierover steken niet de loftrompet uit. En de relatie van Amnesty met de eigen Russische achterban is beschadigd. En belangrijker, heel veel acties en reacties vinden plaats via iets wat in de Sovjetdagen niet bestond, de sociale media.

Cognitieve oorlogvoering

Beschadiging en twijfel, waarbij een hoofdrol is weggelegd voor de sociale media, dat is waar het bij cognitieve oorlogvoering ook om draait. Het richt zich, kort door de bocht, op het beïnvloeden van het denken van mensen, bijvoorbeeld op beslissingen van mensen, zoals sleutelfiguren van Amnesty. Het gaat verder dan de nu als verouderd beschouwde Information Warfare, die wordt bekritiseerd als te weinig gecoördineerd, te incidenteel, te veel militair, te weinig gericht op het brein zelf en te weinig gebruik makend van de huidige elektronische hyperconnectiviteit die ons brein aan een voortdurende stroom gegevens bloot stelt. Rusland speelt in deze cognitieve oorlogvoering, juist vanwege zijn zwakte op andere terreinen, min of meer de eerste viool. Zelfs wanneer je aanneemt dat de (uitbestede) instrumenten van zijn overheid niet alles hebben georkestreerd, dan zijn ze snel krachtig gaan meespelen. En zoals een ander artikel uit The Moscow Times duidelijk maakt, met een hoogst beschadigende toegift.

Dramatische toegift: ‘adding insult to injury’

Het blad doet verslag van een ZOOM-videogesprek van Leonid Volkov, onder meer leider van Navalny’s presidentiële campagne in 2018, met Amnesty’s topvrouw, de Nederlandse Julie Verhaar en twee andere kopstukken van de organisatie, Denis Krivosheev en Mary Struthers. Het Amnesty drietal is duidelijk verontrust door de afwijzende reacties uit Rusland op het besluit om Navalny geen gewetensbezwaarde meer te noemen. 'We zijn ons ervan bewust dat wat er is gebeurd, veel schade heeft aangericht’, geeft Krivosheev toe en Struthers zei ‘We deden meer kwaad dan goed’. Een iets ander beeld dus dan de officiële principieel-procesmatige reactie van 25 februari, diezelfde dag; timing!

Later bedankte Verhaar per tweet Volkov voor dit gesprek, een tweet die snel weer werd verwijderd. Waarom zo opeens? Dat bleek uit het antwoord van Leonid Volkov: ‘Hmm, de algemeen secretaris van Amnesty heeft me zojuist bedankt voor een constructief, direct gesprek. Maar niet alleen ken ik haar niet en heb ik nog nooit met haar gesproken, het zou me niet verbazen als ze met de komiek Vovan heeft gesproken. Het zou me niet verbazen als ze beslissingen neemt op basis van dergelijke berichten’.

De echte Leonid Volkov (foto: Wikimedia Commons, 2018)

Nodeloos te zeggen dat dit pijnlijke en gênante ZOOM-gesprek even later op straat ligt, of liever gezegd, op YouTube. Want het gaat inderdaad om Vovan, de ene helft van het Russische komische duo Vovan en Lexus. Hun specialiteit is het voor gek zetten van bekendheden als Boris Johnson, Macron, Trudeau, prins Harry en Elton John door te poseren als een andere bekendheid, in het geval van Johnson als de Armeense premier die bang is vergiftigd te worden met Novitsjok. En dan zijn er nog mensen die menen dat er in Poetins Rusland weinig te lachen valt!.

Een opmerkelijke kleinigheid is echter dat in Rusland zelf - volgens het artikel - Vovan en Lexus hun politieke pijlen alleen richten op Poetins tegenstanders. ‘Het zou me niet verbazen als ze beslissingen nemen op basis van dergelijke berichten’, om Volkov te herhalen. Dit alleen al toont hoe goed de Kremlinaanhang erin slaagde wantrouwen te zaaien tussen Amnesty en Nalvalny’s aanhang. Nee, de gevangen Kremlinbestrijder is echt niet de enige die is beschadigd door deze vorm van oorlogvoering. En nee, het betreft hier geen incident, maar eerder onze toekomst.

Naschrift: 'Onverwacht vervolg Amnesty en Navalny – De Tweede Kamer óók al'

Bovenstaand artikel kreeg een voor Nederland verrassend vervolg. Vanwege deadlines voor het inleveren van kopij was het niet mogelijk een naschrift tre plaatsen in de hard copy versie van Carré 3-21. Voor de digitale versie was die mogelijkheid er wel. Lees hier het naschrift van Jaap Anten.