BOEKBESPREKING

Koopman, dominee, generaal

Nationaal belang, buitenlandbeleid & de nieuwe wereldorde

RECENSENT: DR. JAAP ANTEN

BOEKINFORMATIE

Auteur: Sven Koopmans Uitgegeven bij: Boom (januari 2021) ISBN: 978 90 244 38426 Boekinfo: Paperback, 160 pagina's Prijs: € 20

Het politieke testament van een uitstapje naar de Tweede Kamer, zo zou je Koopman, dominee, generaal van Sven Koopmans kunnen noemen. Hij stapte de VVD-fractie binnen op 23 maart 2017, één dag nadat Ybeltje Berckmoes, wiens boek over haar uitstapje ik ook recenseerde voor Carré, daarvan afscheid nam. Maar de verschillen kunnen niet groter zijn. Vergeleken met Berckmoes, die met reden de eigen fractiediscipline en de macht van de voorlichters daarbinnen bekritiseerde, is Koopmans een zwaargewicht, wat wel duidelijk werd tijdens zijn woordvoerderschap over buitenlandse zaken sinds eind 2018.

De Tweede Kamer, revoluties en kernbelangen Ook hij heeft zware kritiek op het parlement, maar breder en helaas nog zwaarder dan Berckmoes. De controlerende taak door de Kamer laat het ernstig afweten, zo moet je uit zijn inleiding wel concluderen, doordat het veel te vaak gaat over 'bijzaken of ongrijpbare wensdromen, zeker in het buitenlandbeleid’. Gevolgd door het treurige, maar prachtig verwoorde: 'Erger nog: een motregen van drieduizend Kamervragen en vierduizend moties per jaar verhindert het zicht op de revoluties die Nederland en de wereld in hun greep hebben’.

Het politiek klimaat waaruit deze motregen neerslaat, ontneemt niet alleen het zicht op deze drie ingrijpende revoluties - de machtsverschuivingen naar het Oosten, de technologische wedloop en de verhouding burger - overheid. Nog gevaarlijker, het ontneemt het zicht op het handhaven van de Nederlandse kernbelangen die daarbinnen overeind moeten blijven. Deze kernbelangen zijn (1) veiligheid, (2) nationaal zelfbehoud, (3) banen plus welzijn.

‘Realpolitik’ Hierin kunnen goeddeels de koopman en de dominee voorzien, maar voor veiligheid, wat bij hem bovenaan staat, is echt de generaal nodig. Met zoveel aandacht voor veiligheid en macht is het niet verbazingwekkend dat Koopmans zichzelf als een politiek 'realist' ziet en van daaruit de wereld benadert.

Hiermee is het belangrijkste wel gezegd. Voor de rest werkt hij het parlementair functioneren, de revoluties en de kernbelangen uit in aspecten en situaties, vaak voorzien van zijn perceptie als Realpolitiker. Als je zijn vele subkopjes alfabetisch zou ordenen, zou je een 'kleine encyclopedie' van deze onderwerpen krijgen. Maar 'encyclopedie' is misplaatst, aangezien zijn schrijfvaardigheid geen springerig, maar een zeer goed lopend verhaal oplevert. Het woord 'kleine' lijkt me wel toepasselijk, omdat zijn uitwerkingen nogal beperkt zijn - het is geen dikke pil.

We komen zo te weten wat bij hem centraal staat, hoe onze drie nationale belangen, vermenselijkt tot de koopman, de dominee en de generaal, elk moeten reageren op die drie revoluties van de machtsverschuivingen, van de technologie en van de verhouding burger - overheid. Maar vaak nogal kort. En vanwege plaatsgebrek volgt daarvan nog veel minder, waarbij het meeste tussen de vingers door glipt. Zoals potentiële vluchtelingenstromen uit Afrika of de gevolgen van technologie als drones en de macht van Google en Huawei.

De Tweede Kamer Koopmans verwijt ons parlement dat het los staat van de mondiale realiteit: 'Van de circa 145 in 2019 ingediende moties over het buitenlandbeleid waren er meer dan tachtig gericht op de veroordeling van andere landen (waaronder ook een enkele van mijn hand om eerlijk te zijn)’. Vaak gaat het om mensenrechten.

Andere landen trekken zich niets van deze onophoudelijke motieregen aan, waar het toch om zou moeten gaan. Hier mengt het heden zich met persoonlijke ervaringen uit een eerdere fase van zijn loopbaan, waarin hij in dienst van de Verenigde Naties (VN) meermaals werd ingezet bij vredesonderhandelingen. Landen wisten dat het loze woorden waren, er kwam toch wel hulp in plaats van maatregelen. Het vaderlandse parlementaire resultaat heeft niet veel meer om het lijf dan belangenorganisaties tonen dat ze gehoord zijn.

Ook verwijt hij de Tweede Kamer dat die uitvoerig de regering bekritiseert, bijvoorbeeld als militaire inzet in het Midden-Oosten uit de hand loopt, maar niet de eigen rol van jaren eerder bij het tot stand kunnen komen van deze inzet! Wat, vrees ik, ondanks vage toezeggingen, ook geldt voor de toeslagenaffaire.

Aan het slot komt Koopmans op het parlement terug en haalt hij op pagina 130 instemmend Bram van Ojik van GroenLinks aan die in 1993 al stelde: 'Het controleren op hoofdlijnen is ingeruild voor de ambitie alles te controleren'. Waaraan hij uit eigen ervaring een pagina later toevoegt: 'Met 150 Tweede Kamerleden als mini-ministers is er geen plaats meer voor een echte’.

Samenhang dominee en koopman Mensenrechten behoren tot zijn kernbelang nationaal zelfbehoud, omdat dit ook de Nederlandse waarden omvat. Zijn gedachtegang volgend kan geconcludeerd worden dat ons parlement, met zijn mini-ministeriële taakopvatting, de eigen regering niet effectief controleert, maar in plaats daarvan buitenlandse regeringen de maat wil nemen op het eerbiedigen van mensenrechten, en dat op nog minder effectieve wijze.

De dominee domineert. Wat Koopmans ook wil is dat de koopman in het parlement beter wordt gehoord. Het zijn altijd de NGO’s die lobbyen bij de parlementaire debatten, maar zelden ondernemersorganisaties. Of wat hij liever wil, is integratie hiervan. Het antwoord op de eerste revolutie, in het bijzonder de machtsverschuiving naar China, is volgens hem het kernbelang banen, dus handel blijven drijven. Dan kun en moet je in het kader daarvan de mensenrechten aan de orde stellen. Geen handel betekent doorgaans geen contact en geen invloed.

NAVO En ook de generaal moet meer aandacht krijgen. Koopmans stelt dat Nederland vanuit het buitenland gezien, een soort oase is. Maar Nederland beseft niet dat die oase blijvend veiliggesteld moet worden. Hij bepleit daarom dat de instabiele ring rond Europa - Noord-Afrika, het Midden-Oosten en Russisch handelen - veiliggesteld moet worden wil Nederland veilig blijven. Dat kan niet zonder Europese samenwerking en de NAVO. Nederland moet zijn defensie- inspanningen vergroten om een zinnige bijdrage te leveren. Maar dan nog kunnen de Europese landen het niet zelfstandig opknappen. Zonder de Verenigde Staten (VS) gaat het niet. Of met de nu gebruikelijke slogan: zonder de NAVO gaat het niet. Hij blijft hiermee keurig binnen de kaders van het VVD-buitenlandbeleid, dat hij trouwens in de NAVO-assemblee vertegenwoordigt.

‘Realpolitik’? Dit lijkt ware Realpolitik, dit Europa en Nederland kunnen het niet alleen, want ze kunnen het totaal niet. Maar Realpolitik is dit desondanks naar mijn mening niet. Het is eerder Europees centralisme, gekoppeld aan de herinnering van een grotere Amerikaanse militaire macht en logistiek dan nu. De Amerikanen richten zich steeds exclusiever op China, waardoor Europa het na 2030 grotendeels zonder hen moet doen. Wel blijft een pro-NAVO standpunt belangrijk om zo lang als het gaat het onderste uit de Amerikaanse kan te halen.

Verder is Koopmans een vurig voorstander van de internationale rechtsorde. Begrijpelijk, voor mensenrechtenschendingen en vredesonderhandelingen is dit het beste, zo niet het enige kader waarop je kan terugvallen. Hij stelt dat de onderliggende waarden universeel zijn. Hij ziet zichzelf uitdrukkelijk niet als een relativist.

Ook dit lijkt mij geen Realpolitik. Ja, de kern van zijn diplomatie is dat internationale partijen het doorgaans zinloze streven de ander te overtuigen van het eigen gelijk moeten verruilen voor het zoeken naar wederzijdse belangen. En ja, Koopmans had ook invloed op ons huidige China-beleid. Maar zoals mijn andere boekbespreking in dit nummer van Carré, De Wederopstanding van China, toont, valt China niet te ontlopen. Vergelijk het met de dollar, die zal als internationale reservemunt geleidelijk meer concurrentie krijgen van de euro en de Chinese renminbi. Zo zal het internationale recht geleidelijk meer Chinese waarden gaan omvatten, met centra ver buiten het Noord-Atlantisch gebied.

Terug naar de internationale diplomatie Inmiddels moet mijn allereerste zin wel duidelijk zijn, Koopmans’ boek als politieke testament van zijn uitstapje naar de Tweede Kamer. Hij keert daarin niet terug, hij prefereert zijn vroegere baan, zijn droombaan, zoals hij het noemde. Een diplomaat die helpt vrede te stichten tussen strijdende partijen of zoals hij bij de presentatie van het boek zei: 'Een wapenstilstand hier, een grondwetswijziging daar’. Ongetwijfeld draagt hij zo veel meer daadwerkelijk bij aan buitenlandse mensenrechten dan met loze Kamermoties.