Lessen uit de Koude Oorlog #4

Na 1991 veranderde het besluitvormingsproces door het uitvoeren van diverse vredesmissies. Als eerste was, in tegenstelling tot het operatiegebied tijdens de Koude Oorlog, de omgeving niet bekend – eenheden konden wereldwijd worden ingezet – en alles werd dus veel meer situationeel afhankelijk. Een gevolg daarvan was dat het OTVEM-model werd uitgebreid met de analyse ‘Overige actoren en factoren van invloed’ (O), en dus veranderde het model in OTVOEM. Op bataljonsniveau en hoger werd als vervanging van het BVT-model het Operationeel Besluitvormings Proces (OBP) geïntroduceerd, dat niet alleen gericht was op gevechtsoperaties, maar ook kon worden toegepast tijdens vredesmissies. Deze tijd kenmerkte zich ook door het verschijnen van doctrinaire leidraden specifiek voor vredesoperaties, naast die voor gevechtsoperaties. Processen die voorheen alleen op divisieniveau en hoger werden uitgevoerd, zoals het targetingproces, verschenen ook (in aangepaste vorm) op brigade- en soms zelfs bataljonsniveau. Hierdoor werden de besluitvormingsprocessen uitgebreider, werden staven groter en duurden de processen langer. Omdat de opdrachten in de context van vredesoperaties meestal minder tijd-kritisch waren, was dit geen groot probleem.

Ook nam in deze periode de digitalisering van de commandovoering-ondersteuning toe. Dit begon met de invoer van de digitale FM9000 combat net radio’s, en later door het invoeren van het computernetwerken zoals het Theater Independent Tactical Armed forces Application Network (TITAAN), Geographical Information Systems (GIS) zoals het Integrated Staff Information System (ISIS) en het besluitvorming-ondersteunende systeem ATHENA voor de bataljonsstaf en hoger. Enkele jaren later werd ook nog het Battlefield Management System(BMS) ingevoerd tot op het enkele voertuig. Het OTVOEM ontwikkelde zich door tot het OATDOEM (Oriëntatie, Analyse opdracht, Terrein & klimaat, Dreiging, Overige factoren en actoren van invloed, Eigen middelen en Mogelijke wijzen van optreden) en het OBP werd vervangen door het Tactisch Besluitvormings Model (TBM). ISIS, ATHENA en het oude BMS zijn ondertussen vervangen door het Essential Landbased Information and Application System (ELIAS). Dit alles zorgde voor een grote toename van de beschikbare informatie, maar paradoxaal vertraagde dat juist de besluitvorming in vergelijking met de periode daarvoor.

Eenheden maken op dit moment gebruik van het OATDOEM voor troepenaanvoering op de lagere tactische niveaus en het Tactical Planning Land Forces (TPLF) voor besluitvorming op de hogere niveaus. Het TPLF heeft het TBM vervangen en is een NAVO-model voor tactische besluitvorming. Dit zal vooral door bataljons- en brigadestaven worden gebruikt, alhoewel deze ook het OATDOEM kunnen gebruiken. De stappen van beide processen zijn overigens in grote lijnen hetzelfde. Op dit moment maakt 1GNC gebruik van de Common Operational Planning Directive (COPD), maar het zal ook de toepassing van TPLF bezien. Eenheden moeten leren om deze processen snel te doorlopen. Dit vergt veel oefenen, het liefst met vaste eenheidssamenstellingen en onderlinge verbanden.

De meest recente versie van ELIAS ondersteunt het planningsproces met het OATDOEM en TPLF. Verder ondersteunt ELIAS ook het uitvoeren van de currentoperatie. Dit betekent dat je bijvoorbeeld symbolen van eigen troepen kunt aanmaken op digitale oleaten, vijandmeldingen kunt invoeren, de vuursteunprocessen kunt uitvoeren via Advanced Fire Support Information System (AFSIS), sensorinformatie kunt ontsluiten via Hyperion, of in real-time kunt chatten met gebruikers via de chat functionaliteit. ELIAS is beschikbaar in zowel het mobiele domein (in gevechtsvoertuigen) als in het ontplooide domein (commandoposten), maar ook op de kazerne via het MULAN-netwerk.

Er worden grote stappen gezet op het gebied van militaire geografie (MILGEO) en de beschikbare digitale kaarten zijn niet langer een plat digitaal plaatje van de aloude papieren stafkaart, maar digitale producten waarin veel informatie is verwerkt dat in principe zichtbaar kan worden gemaakt zonder dat een bedienaar met de hand symbolen op de kaart hoeft te zetten.

Al met al is er veel technologische ondersteuning beschikbaar voor het uitvoeren van besluitvormingsmodellen en het geven van gevechtsleiding. Om dit goed te gebruiken moet er veel mee worden gewerkt en geoefend, bij voorkeur ook op de kazerne en niet alleen tijdens oefeningen. Dit is ook nodig om de nadelen van een (te) grote beschikbaarheid aan informatie te mitigeren.

Schematische weergave van het TPLF, in overeenstemming met APP-28

Nu de focus weer ligt op warfighting, is het ook weer net als in de Koude Oorlog relevant om snel besluiten te nemen en snel opdrachten te verstrekken, om zo in de OODA-loop van de tegenstander te kruipen. Ook nu zijn skills, drills en BGT’n nog steeds relevant om snel besluiten te kunnen nemen en tot actie over te kunnen gaan. Tegenwoordig staan in zogenaamde Training Support Packages (TSP) aanwijzingen op welke wijze de acties beoefend kunnen woorden. Een verschil met de Koude Oorlog is wel het multidimensionale karakter van de inhoud van deze TSP’s. Zo zijn er meer middelen gekomen om in de virtuele en cognitieve dimensies effecten te sorteren. Space, cyber, (sociale) media en andere (misleidende) informatiemiddelen en -activiteiten kunnen impact hebben tot op het laagste niveau.

Tot enkele jaren geleden was het niet ongebruikelijk dat een bataljons- of brigadestaf er tijdens een staftraining vier tot vijf dagen over deed om een deel van de stappen van het TBM te doorlopen, zonder dat er een volledig bevel werd geproduceerd. In het kader van vredesmissies, waarbij er veel meer tijd was om de processen te doorlopen, was dit ook niet onlogisch. Echter was dit ook zichtbaar bij het doorlopen van meer op combat gerichte scenario’s. Ook dit is deels te verklaren omdat door de focus op vredesmissies de staven waren uitgebreid om invulling te geven aan processen op de lagere tactische niveaus die eerder alleen op divisieniveau en hoger voorkwamen. Eenmaal daaraan gewend, blijft men dat ook toepassen in andere contexten. Dit alles heeft wel bij een hele generatie stafonderofficieren en -officieren gezorgd voor een vertekend beeld over de manier waarop een besluitvormingsproces verloopt. Deze tijd is nu voorbij en bij de gevechtsbrigades is er het besef dat de besluitvorming sneller moet wanneer je moet vechten tegen een gelijkwaardige tegenstander.

De regionale plannen van de NAVO gaan ervoor zorgen dat de landmacht, net als in de jaren tachtig, meer houvast gaat krijgen. Eenheden krijgen weer meer informatie over het operatiegebied en de te verwachten tegenstander. Dit biedt mogelijkheden om weer (delen van) de plannen vooraf uit te werken om daarna verder te werken met fragorders, net als in de jaren tachtig. Ook het beoefenen van deze plannen met complete, aan de NAVO aangeboden, eenheden zal positieve effecten hebben. Dit zal bijdragen aan het behalen van een hogere mate van getraindheid en daarmee een eenheid die sneller de besluitvormingscyclus kan doorlopen.

Op dit moment zijn er ontwikkelingen gaande om uitdagingen in het hier en nu op te lossen. De brigades en bataljons zijn bijvoorbeeld bezig om met behulp van nieuwe middelen (staat bekend als het project CIS-lite) de Forward CP (FCP) weer zodanig in te richten dat er command on the move uitgevoerd kan worden, met weinig mensen in het voorterrein. De staven werken weer toe naar een dubbel uitgevoerde FCP voor meer 24/7 robuustheid en ook over de Main CP (MCP) wordt nagedacht. Dit betreft zowel de samenstelling van de MCP, maar ook de locatie. Gezien de dreiging van langedracht-precisiewapens, en het statische karakter van de MCP, is een out of area concept een van de mogelijkheden waarnaar wordt gekeken. Dit betekent mogelijk (semi-)permanent ingerichte locaties in Nederland van waaruit de MCP kan opereren. Een grote uitdaging is daarnaast het tekort aan transmissiemiddelen en BMS’n bij de eenheden. De beschikbare transmissiemiddelen in zowel het deployed als mobiele domein verdienen daarom de aandacht, om iedereen in de verbinding te krijgen. Hiervoor worden onder meer Grensverleggende IT (GrIT), Foxtrot en VOSS C4I uitgevoerd. Een andere uitdaging wordt gevormd door het zo min mogelijk zichtbaar zijn in het elektromagnetisch spectrum, terwijl de huidige systemen feitelijk altijd staan te zenden om bijvoorbeeld position updates voor de Blue Force Tracking te geven. We moeten daarom nadenken hoe we onze footprint in het elektromagnetische spectrum kunnen beperken. Ook moeten staven en commandanten kunnen werken in een omgeving waar gebruik van dit elektromagnetisch spectrum onder druk staat of (tijdelijk) onmogelijk is. Dit betekent dat staven en commandanten indien nodig ‘ouderwets’ met papier en papieren kaarten moeten kunnen werken.

Door voldoende te oefenen wordt de digitale commandovoering-ondersteuning een force multiplier, die je helpt binnen de OODA-loop van de tegenstander te komen. Producten kunnen nu digitaal onmiddellijk worden gedeeld, en er kan in realtime worden gechat met iedereen. De uitdaging ligt daarbij in het managen van een potentiële overkillaan informatie. Ontwikkelingen op het gebied van Data Science en Artificial Intelligence kunnen staven en commandanten mogelijk ondersteunen bij het managen van deze grote hoeveelheden en snel veranderende informatie.

Binnenkort wordt het Microsoft Copilot uitgebracht, een AI-assistent bij het MS Officepakket. Deze kan inkomende mails lezen, reacties opstellen, teksten analyseren, presentaties opzetten, teksten schrijven, vertalen, en redigeren en nog veel meer. Dergelijke technologieën kunnen in aangepaste vorm mogelijk ook ondersteuning bieden als een soort van commandovoering ondersteunende copiloot. Denk aan het ondersteunen bij het analyseren van binnenkomende orders, maar ook het analyseren van de binnenkomende meldingen (via voice, chat of meldingen in ELIAS) en sensorinformatie (en dit realtime vertalen indien nodig). De Copilot kan die informatie verwerken, essentiële staffunctionarissen attenderen op gebeurtenissen die hun actie vereisen, helpen bij besluiten nemen, helpen bij orders schrijven en nog veel meer. Ook kan een dergelijke applicatie de invloed van het weer op het terrein geautomatiseerd inzichtelijk maken, eigen troepen op de kaart zetten en verifiëren, vijandmeldingen op de kaart zetten, logistieke informatie zichtbaar maken en sensorinformatie geanalyseerd en wel weergeven. Hierbij moet niet uit het oog worden verloren dat het inschatten van risico’s en het nemen van besluiten een essentiële militaire vaardigheid is. AI is een ondersteuning van de commandant en zijn staf en niet de vervanger ervan.

De omgeving wordt misschien wel weer voorspelbaarder qua geografie, klimaat en de te verwachten opponent, maar de eisen die Multi Domain Operations (MDO) en optreden in drie dimensies stellen aan staven maakt het afstemmen van verschillende domeinen en capaciteiten een stuk complexer en vraagt om stafcapaciteit met de juiste digitale ondersteuning. Als dit goed wordt ingevuld kan het beschouwen van diverse domeinen bijdragen aan een meer transparante omgeving waar de commandant en zijn staf minder snel voor verrassingen komen te staan. Al met al is het een hele uitdaging, ondanks de moderne commandovoering-ondersteuning en een meer voorspelbare omgeving, om te zorgen dat commandanten en hun staven snel de juiste besluiten kunnen nemen en tegelijkertijd zelf niet gedetecteerd worden.

Beweeglijk optreden heeft gevolgen op het gebied van leiderschap maar ook op het gebied van logistiek. Commandanten tot op het laagste niveau moeten zeer zelfstandig kunnen optreden waardoor het belang van opdrachtgerichte commandovoering (OGC) zo mogelijk nog groter wordt dan het al was. Dit vraagt om het geven van vertrouwen aan de commandanten op de lagere niveaus, maar ook om het geven van voldoende middelen om de opdracht te kunnen uitvoeren. Dit vraagt dus om decentrale inzet van alle benodigde middelen. De uitvoering van OGC is onderhevig aan de invloeden van de moderne ICT. Een gedetailleerd besluit en bijbehorend uitgebreid bevel met bijlagen is in principe niet meer nodig. Het intent en de noodzakelijke randvoorwaarden zijn voldoende (en dat is de kern van OGC), mits ondersteund door moderne IT. Ondercommandanten kunnen immers tijdens de verplaatsing met behulp van moderne IT het gevecht in real-time coördineren. Dit vraagt mogelijk om een andere focus voor staven en hoe zij getraind worden. In plaats van te focussen op het produceren van uitgebreide bevelen in de Planning Support and Orders functionaliteit van ELIAS, kan de focus meer liggen op het slim gebruik maken van de current functionaliteiten. Los van de techniek is er wel altijd het spanningsveld tussen enerzijds vrijheid van handelen op de lagere niveaus en tegelijkertijd het bewaken van de samenhang der dingen op de hogere niveaus.

Verspreid optreden vraagt om snel inzetbare hoog-mobiele reserves, omdat het gevechtsveld minder dicht bezet is en de tegenstander potentieel makkelijker en verder door kan dringen in het achtergebied via bijvoorbeeld de relatief open flanken. De tegenstander kan deze kwetsbaarheid proberen uit te buiten door reserves, luchtverdediging, artillerie en kwetsbare logistieke- en C2-installaties aan te vallen. Beweeglijk optreden in geografisch uitgestrekte gebieden met relatief weinig eenheden vereist daarom voldoende sensoren om de open flanken en het uitgestrekte achtergebied te kunnen monitoren.

Logistieke voorraden en commandoposten moeten mobieler worden

De logistieke installaties zullen ook meer verspreid moeten worden in het operatiegebied, want een concentratie van logistieke voorraden en voertuigen (in de open lucht) is een verleidelijk doelwit voor artillerie, luchtsteun, Combat-UAS en Loitering Munitions. Spreiding is een vorm van bescherming op zich. Dit zorgt wel weer voor nieuwe dilemma’s. Het wordt namelijk ook voor de logistiek lastiger om de juiste voorraden bij de juiste gebruikers te krijgen. Het doorgeven van informatie en posities kan ook door de vijand worden onderschept. Daarnaast zijn er meer middelen nodig om meerdere kleine logistieke installaties te beveiligen, dan om één grote logistieke installatie te beveiligen.

Ook staat dit alles in contrast met de efficiënte logistieke concepten die we de afgelopen twintig jaar kenden tijdens vredesmissies (base logistiek), of met het werken met grote logistieke locaties zoals een Theater Logistical Base (TLB) of Voorraad Centrum (VC) vanuit een gecentraliseerde Divisional Support Area (DSA) of Brigade Support Area (BSA). We moeten de efficiënt ingericht operationele logistiek weer effectief maken. Meer logistieke voorraden op de wielen zetten, zodat ze niet lang op eenzelfde plek staan. Het slim uitbrengen van tijdelijke aanvulcentra (AC) is dan een mogelijke oplossing, maar ook deze moeten rekening houden met de dracht van vijandelijke sensoren en middelen. Een AC wordt nu eenmaal per definitie dichter bij het front uitgebracht. Het gebruik van decentrale aanvullende systeemvoorraden die het gevecht volgen, kan (binnen bepaalde grenzen) toegepast worden. Dit is een minder lonend doel dan een AC. En uiteraard zijn passieve bescherming door onder meer camouflage en het gebruik maken van bestaande infrastructuur (bescherming en camouflage) ook van belang.

Binnen de NAVO is de discussie over de betekenis van dispersed optreden zeker nog niet klaar. De regionale plannen van de NAVO lijken er bijvoorbeeld nog vanuit te gaan dat het bondgenootschap haar grondgebied wil behouden, wat nog steeds vraagt om een front dat wordt verdedigd door aaneengesloten eenheden, die schouder aan schouder lineair het front bezet houden, met de focus op het nabijgevecht. Deze lineaire benadering is ook nog zichtbaar in de doctrine en optreden van de Duitse pantserdivisies. De Britse landmacht gaat er echter niet langer van uit dat eenheden schouder aan schouder zullen optreden. De Nederlandse landmacht neigt op dit moment ook meer naar verspreid optreden. Dit moet, zoals al is aangehaald, in eerste instantie goed afgestemd worden met de Duitse eenheden waar onze gevechtsbrigades bij zijn ingedeeld. Het kan zijn dat er uiteindelijk binnen de NAVO de behoefte ontstaat aan een mix van lineair en verspreid optreden, waarbij het verspreid optreden meer gericht is op de diepte, daar waar de operatie gewonnen wordt.