KERSTVERHAAL
Dona Nobis Pacem
LKOL B.D. P. DEKKERS
Dona Nobis Pacem, ‘Geef ons vrede’, is de slotregel van de smeekbede Agnus Dei uit de RK-liturgie die tegen het eind van de eredienst wordt uitgesproken of gezongen. Door de eeuwen heen hebben tal van bekende en minder bekende componisten zich ingespannen om deze tekstregel uit de liturgie op muziek te zetten.
Halverwege de jaren dertig gebruikte de Engelse componist Ralph Vaughan Williams deze tekst als inspiratiebron voor een gelijknamige cantate. De compositie was bedoeld als reactie op de oorlogsdreiging die toen als een donkere wolk boven Europa hing, een dreiging die hem inspireerde tot dit pleidooi voor vrede. De Spaanse burgeroorlog leek een voorbode voor wat Europa te wachten stond. Met zijn muziek wilde hij de oorlogsdreiging onder de aandacht brengen van een breed publiek.
We zijn nu bijna negentig jaar en een Tweede Wereldoorlog verder. Wie aan het einde van die oorlog de hoop koesterde dat dit de laatste oorlog zou zijn kwam bedrogen uit. Oekraïne, Afrika, het Midden-Oosten, om maar een paar gebieden te noemen, waren en zijn het toneel van bloedige conflicten. Evenals de toenmalige Volkenbond lijken de huidige Verenigde Naties (VN) onmachtig om bij deze conflicten in te grijpen.
Dona nobis pacem, soms toegeschreven aan W.A. Mozart (foto: Wikimedia Commons)
De Sopwith Camel, Engelands troef in de luchtoorlog boven Frankrijk (foto: Wikimedia Commons)
Cornwall, Zuidwest-Engeland, 24 december 1937
Een losse formatie van drie kleine Sopwith Camel dubbeldekker vliegtuigen van de Royal Flying Corps Memorial Flight ploeterde zich een weg door de flarden laaghangende bewolking waaronder de Engelse zuidkust schuilging. De vliegers hadden moeite zich te oriënteren op de kustlijn die zij moesten volgen om hun bestemming, de Royal Air Force (RAF) vliegbasis St. Mawgan, te bereiken. De open cockpit van hun oude vliegtuigjes bood maar nauwelijks bescherming tegen de striemende regen en de snijdende koude wind. Maar zij waren vastbesloten St. Mawgan te bereiken, want daar zou rond de kerstdagen een grote tentoonstelling worden gehouden om fondsen te werven voor het RAF Benevolent Fund, de Engelse militaire liefdadigheidsorganisatie. De opbrengst was bestemd om de noden van de nabestaanden en slachtoffers van de Great War van 1914-1918 te lenigen. De Sopwith Camel, een van de hoofdrolspelers uit de luchtoorlog boven Frankrijk, was aangekondigd als de hoofdmoot van de manifestatie. De revolutionaire Spitfire zou de andere publiekstrekker zijn, het vliegtuig dat Engeland zou moeten gaan verdedigen tegen vijandelijke bommenwerpers in een mogelijke volgende oorlog.
De ruige kustlijn van Cornwall, zuidwest-Engeland (foto: Wikimedia Commons)
De Spaanse burgeroorlog 1936-1939
In Spanje was, na een staatsgreep van de conservatieve nationalisten, onder leiding van generaal Francisco Franco, een bloedige burgeroorlog uitgebroken. De generalissimohad bij zijn coup de steun weten te verwerven van de fascisten in Italië en de Duitse nazi’s. De nieuwe Luftwaffe had zelfs zijn elite-eenheid naar Spanje uitgezonden, het Condor Legion. De nationalisten werden met raad en bombardementen terzijde gestaan. De wettige linkse regering, de Republikeinen, gesteund door Frankrijk en de Sovjet-Unie, kon daar weinig tegenin brengen. In april 1937 vielen Duitse bommenwerpers het Baskische stadje Guernica aan. Honderden burgers vonden de dood, een groot deel van de stad werd vernietigd en het bombardement maakte wereldwijd grote indruk. De grote West-Europese mogendheden, Engeland en Frankrijk, hadden besloten zich formeel niet met de Spaanse burgeroorlog te bemoeien. Engeland met name moest niets hebben van wat het zag als de opmars van het rode gevaar zouden de Republikeinen de oorlog winnen. Op initiatief van Frankrijk, dat weliswaar sympathiseerde met de wettige Spaanse regering, werd een Non-Interventie Comité, waar ook de Sovjet-Unie deel van uitmaakte, opgericht. Dit comité zou erop moeten toezien dat er geen wapenleveranties zouden plaatsvinden of buitenlandse troepen werden ingezet. De hypocrisie in dit gezelschap vierde echter hoogtij, de Duitse en Italiaanse hulp aan Franco ging onverminderd door en de Sovjet-Unie leverde wapens aan de republikeinse regering. De terughoudendheid van de grote mogendheden werd bij de Volkenbond aan de orde gesteld door de Spaanse afgevaardigde Julio Álvarez del Vayo.
Guernica na het bombardement (foto: Wikimedia Commons)
De Nederlandse krant Het Vaderland meldde hierover op 29 mei 1937:
‘HET BEROEP VAN DEL VAYO OP GENÈVE AFGEWEZEN
Het hoofdmotief van Del Vayo’s uiteenzetting was dat men de zaak van den vrede slechts dan doeltreffend zal kunnen dienen, wanneer men zich vastberaden stelt tegenover hen, die den vrede willen verstoren. Stilzwijgen zal het aanzien en de toekomst van den Volkenbond slechts kunnen schaden. Del Vayo verklaarde dat sedert den laatsten keer, dat de Volkenbondsraad het Spaansche vraagstuk heeft behandeld, de Duitsch-Italiaansche inmenging in Spanje nog is toegenomen; deze inmenging leidde tot openlijke Italiaansche invallen in Spanje, tot den veldslag van Guadalajara en de vernieling van Guernica’.
Het vliegtuig belandde op zijn neus (foto: Wikimedia Commons)
Het noodlot slaat toe
Traag vervolgden de vliegers hun weg langs de grillige kustlijn, totdat bij het plaatsje St. Blazey het noodlot toesloeg. De negen-cilinder Clerget rotatiemotor een van de vliegtuigen, gevlogen door flight lieutenant Caspar, sputterde een paar keer en gaf de geest. De vlieger had, vliegend op niet veel hoger dan 150 voet, geen andere keus dan het vliegtuig op het strand neer te zetten. Ervaren als hij was slaagde hij erin een perfecte driepuntlanding uit te voeren, maar helaas raakte het vliegtuig tijdens de landingsuitloop met het onderstel in een geul en sloeg voorover. Caspar bleef echter ongedeerd en klauterde uit de op zijn neus staande Sopwith Camel. Het vliegtuig leek de crash goed te hebben doorstaan, maar een oliespoor over de lengte van de romp verraadde de oorzaak van het euvel. Een plugje ter waarde van nog geen drie shilling was losgeschoten en de motor was zonder olie komen te zitten. Een nieuwe plug en een dozijn blikken olie zouden het euvel moeten kunnen verhelpen. Inmiddels waren de twee andere vliegtuigen ook geland op het strand, gelukkig zonder verdere problemen. Samen hadden ze voldoende olie bij zich om de Clerget motor van voldoende smering te voorzien om de reis te kunnen voortzetten, maar hoe de mannen ook zochten in hun gereedschapskist, een vervangend plugje zat er niet bij. Goede raad was duur, maar gelukkig kwam daar de reddende engel in de gestalte van een strandjutter met zijn paard en wagen. Na wat onderhandelingen en de uitwisseling van enkele ponden Sterling was de man bereid de vliegers naar het dorp te brengen. ‘The vicar’s got a telephone, he may let you make a call to St. Mawgan to help you gentlemen out of your misery’.
Kerstavond in St. Blazey
De mannen, Caspar, pilot officer Melcher en group captain Balthasar klommen achter op de platte wagen en na een kleine twintig minuten arriveerden ze bij het kleine middeleeuwse kerkje van St. Blazey. De vicar, Father Joseph, was zo vriendelijk om de heren zijn telefoon ter beschikking te stellen en na tussenkomst van de centrale in het nabijgelegen stadje Par kon er verbinding worden gemaakt met de dienstdoende Wing Commander op St. Mawgan. Het vitale plugje was beschikbaar en na wat heen en weer onderhandelen werd afgesproken dat het de volgende ochtend met de trein vanuit Newquay zou worden meegegeven.
‘You are most welcome to spend the night in our vicarage’, sprak de dominee uitnodigend, ‘and, as luck we have it, tonight on this Christmas Eve we have a wonderful concert in our church for which you are of course invited to attend. Our own organist will play a selection of traditional Christmas carols, but the highlight of this evening will be a new work of the famous composer Ralph Vaughan Williams, the cantata Dona Nobis Pacem. We will finish the evening with some community singing’.
De kleine dorpsgemeenschap van St. Blazey kwam in groten getale uitgelopen naar het concert en de kerkbanken in de stemmig versierde kerk waren tot op de laatste plaats bezet. Het concert was een doorslaand succes en toen de laatste noten van de cantate van Vaughan Williams waren verstomd werden de uitvoerende musici beloond met een staande ovatie. Father Joseph nam het woord om hen te bedanken en nodigde het publiek uit om alvorens huiswaarts te keren nog aan te sluiten bij de samenzang en daarna nog even tijd te nemen om de kerststal te bewonderen. Maar voor onze koene vliegers had de dominee nog een verrassing in petto.
‘Before we all part ways I would like to thank you for honoring our community of St. Blazey with a visit’, waarop hij zich wendde tot de concertbezoekers: ‘My dear parishioners, tonight on Christmas Eve we had the honor to host these three brave airmen of the great war in the air over France. They will continue their journey to RAF St. Mawgan by noon tomorrow as you may have heard, but for now they will join us in our tradition of community singing on Christmas Eve. So, gentlemen, without further ado you may start off with the first hymn’.
Het pittoreske kerkje van St. Blazey (foto: Wikimedia Commons)
Verrast keken de mannen elkaar aan en na een korte beraadslaging nam de group captain het woord. ‘Ladies and gentlemen, Father Joseph, people of St. Blazey, we cannot thank you enough for your hospitality and of course we will present this community with a gift from all three of us. I have telegraphed the Air Ministry to recommend the village to be rewarded for the warm and kind reception we received. The hymn we’re going to sing for you is one that was sung by the lads in the trenches in France on Christmas Eve, loud enough for the Germans to hear. It is a canon by Mozart, very appropriate tonight, and it is also called Dona Nobis Pacem. Let us hope that the world, democrats, dictators alike, will come to their senses, and that maybe for once the canon will prevail over the cannon’. Toen de group captain de eerste regel inzette begon het buiten zachtjes te sneeuwen.