Reservisten: een oplossing met veel op te lossen problemen?

In het kader van dat artikel heb ik een beschrijving gegeven van de toenmalige stand van de wet- en regelgeving, de organisatie-ontwikkeling van dat moment en de gevolgen daarvan voor de reservist, waarvan de krijgsmacht op dat moment ook al van mening was dat die onontbeerlijk was voor de reguliere taakuitvoering. Op dat laatste punt is niets veranderd – in tegendeel. Reservisten worden nu gezien als een manier om in situaties waarin dat nodig is snel meer militair vermogen te genereren, ook in scenario’s die, op zijn zachtst gezegd, ernstig zijn. Het programma Adaptieve Krijgsmacht heeft dat nog meer versterkt, en op dit moment wordt ‘de reservist’ gezien als een oplossing voor heel wat problemen in de sfeer van personeelsvoorziening, schaalbare capaciteit en inzet van schaarse expertise.

Als auteur van eerdergenoemd artikel, ex-reservist en ex-bouwer aan het fenomeen ‘reservist in de post-Koude Oorlog Nederlandse krijgsmacht’ bezie ik de actuele ontwikkelingen met een zekere mate van verwondering, maar nog meer met zorg. Laat ik bij de zorg beginnen.

In 1988 werd ik beëdigd als officier. Mijn toenmalige schoonvader was een ex-dienstplichtige marineman, die in 1942 in Nederlands-Indië onder de wapenen was gekomen, vervolgens in de staart van de strijd om de archipel naar Ceylon (zo heette Sri Lanka toen) geëvacueerd werd, om vervolgens via tal van omzwervingen in Groot-Brittannië terecht te komen. Aldaar werd hij ingedeeld bij het motor-gunboat (MGB) flottielje, bekend van Larive’s boek Vannacht varen de Hollanders4. Die boten boden bescherming aan torpedobootjagers die de Duitse kustvaart in het Kanaal, op de Noordzee en de Golf van Biskaje bestreden. Mijn schoonvader leed schipbreuk toen zijn MGB door een Duitse E-boot tot zinken werd gebracht. Hij was daarbij gewond geraakt, op een wijze die hem de rest van zijn leven parten heeft gespeeld. Nu, vanwaar dit verhaal in relatie tot reservisten?

Wat is er aan de hand? In 2008 werd de Wet Reservepersoneel Krijgsmacht ingetrokken onder gelijktijdige wijziging van de Militaire Ambtenarenwet. Feitelijk werd eerstgenoemde wet daar geheel in geïntegreerd. In het kader van het gelijktrekken van rechtsposities lijkt dat een goede ontwikkeling – dat was het op een aantal punten ook. Maar er zaten ook wat bepalingen in die van de zijde van het bevoegd gezag, c.q. de minister, wat verduidelijking vroegen. Namelijk het regelen van de zogenaamde deugdelijke oproep in werkelijke dienst5. Deze oproep is zeer belangrijk – zonder immers is de reservist niet alleen een échte vrijwilliger die ‘nee’ mag zeggen op van alles en nog wat, maar is de reservist ook niet gedekt waar het het verrichten van militaire handelingen onder operationele omstandigheden betreft. Hij zal nog op de vijand mogen schieten, maar als de vijand op hem schiet en hem raakt is Leiden in last. Immers: de deugdelijke oproep bepaalt waar ‘civiel’ ophoudt en ‘militair’ begint. De reserve-militair die voor zijn donder geschoten wordt, en daar onverhoopt blijvende schade van ondervindt, wordt geconfronteerd met de vraag van de uitvoerder van het militair invaliditeitspensioen wie er nu het meest als werkgever optrad jegens deze persoon. Dat is meestal de civiele werkgever. Het militair invaliditeitspensioen (MIP) gaat niet door, en de civiele werkgever zal geheel begrijpelijk ook niet staan te trappelen om salarissen door te betalen aan mensen die niet in de eigen line of duty arbeidsongeschikt zijn geworden. En wie heeft er het meeste last van deze catch 22? Inderdaad, de zwakste partij in deze: de reservist.

Het zou vreemd zijn als de creatieve geesten binnen Defensie geen oplossing zouden hebben verzonnen om deze situatie te ontgaan: ik stel u voor aan de sponsored reserve. Dat is een reservist die vanwege een adaptieve overeenkomst van zijn civiele werkgever als militair onder de wapenen komt als die werkgever voor Defensie gaat werken. De werkgever betaalt de werknemer, die door Defensie op een nul-urencontract in werkelijke dienst komt. De civiele werkgever rekent af op basis van commerciële tarieven, betaalt de werknemer/reservist zijn normale salaris, maar die werknemer geniet dan wel de bescherming van bijvoorbeeld het humanitair oorlogsrecht, is getraind en bevoegd om vuurwapens te gebruiken en aan het gevecht deel te nemen. Mooie oplossing? Nee. De nul-urenreservist die (geheel of gedeeltelijk) arbeidsongeschikt wordt krijgt een factor maal zijn salaris aan MIP uitgekeerd. Als dat salaris nul is, dan is het MIP ook nul. Dat is de wet…. Dan is er nog de vraag welke werkgever het meest als werkgever optrad, en dat was de civiele werkgever. Die is er dus van. Zonder adequate voorzieningen in contracten gaat het dus mis. De reservist is de zwakste partij in dit verhaal. Het standpunt van Defensie in deze schijnt te zijn dat nul-urenreservisten dus niet de oplossing zijn. Overigens is dat standpunt nergens naspeurbaar vastgelegd.

De rechtspositie van reserve-personeel is in principe gelijk aan dat van beroepspersoneel. Dat is een mooi en ook goed uitgangspunt. Het is dan ook een startpunt, want er moet veel geregeld worden dat niet in de normale rechtspositieregelingen past. Denk aan het gedeelde werkgeverschap, het risico van tijdelijke arbeidsongeschiktheid, door ziekte of ongeval, waar beide werkgevers op basis van de wet iets mee moeten doen, pensioenrechten, regelingen zoals vergoedingen bij uitzending, afwijkende verlofregelingen die gelden onder operationele omstandigheden, de compensatie van werkgevers voor reservisten die langdurig van hun civiele werk weg zijn (waar dat niet in adaptiviteit is geregeld). Dit is maar een kort rijtje gemaakt door een militaire logisticus die on the side iets weet van personeelsmanagement. Ik vermoed dat de professionals in de personeelsketen hier veel aan toe kunnen voegen – en dat ook moeten doen.