Een eervol bestaan

Vilan van de Loo is onderzoeker en heeft meerdere boeken het licht laten zien die Nederlands-Indië als onderwerp hebben. Zo schreef zij onder andere Uit naam van de majesteit, over het leven van J.B. van Heutsz, en Indië ongekuist.

In de huidige maatschappij leiden discussies vaak tot polarisatie, het overwaaien vanuit de VS van de woke en cancel cultuur hebben zeker hieraan bijgedragen. Maar ook het moraliseren van ons verleden en het leggen van dit verleden tegen de huidige maatstaven leidt tot diepe tegenstellingen. Vergeten wordt hierbij dat onze maatschappij, onze inzichten veranderen via evolutie en zelden via revolutie. En zelfs als het via revolutie verandert, dan zullen de echte veranderingen pas beklijven na het verstrijken van de tijd. Maar die nieuwe tijd werpt wel al langere tijd zijn schaduwen vooruit.

Het Boek van Vilan van de Loo is door haar aanpak maatgevend. Zij beschrijft de ontwikkelingen in het KNIL aan de hand van krantenartikelen, brieven en rapporten. Niet haar tekst staat centraal maar de authentieke verhalen uit die tijd. Zij moraliseert niet, plaatst de geschiedenis niet in een hedendaagse perspectief, maar duidt heel nadrukkelijk de ontwikkelingen, de slagschaduwen. Hiermede wordt een goed inzicht verkregen in wat er toen leefde, wat men toen voelde, wat toen belangrijk was. De vraagtekens die men toen stelde en uiteindelijk de ontwikkelingen in die tijd, de uitkomsten.

Mooi is te zien hoe men al voor de afschaffing van de slavernij worstelde met het afschaffen. Hoe zwarte Afrikanen uit West-Afrika actief gerekruteerd werden om dienst nemen in het KNIL. De discussies over het gebruik van geweld en de mate van acceptatie daarvan in die tijd. Het verheerlijken van het kolonialisme, maar ook de voortekenen dat dit niet meer houdbaar was. De behoudende krachten versus de vernieuwers, maar ook de vernieuwende krachten van behoudende elementen en het behoudende bij vernieuwers.

Wat de auteur niet gedaan heeft, is het opplakken van een etiket goed of fout. En zeker niet het benoemen van goed en fout op grond van hedendaagse inzichten. Je kunt zien hoe door het verloop van de tijd, zaken als slavernij, kolonialisme en het toepassen van geweld een andere invulling krijgen. Maar zeker ook het actief rekruteren van West-Afrikanen, onder de expliciete voorwaarde dat zij vrij man zouden zijn in de wetenschap dat ze tegelijkertijd nog als slaven werden afgevoerd naar andere delen van de wereld, was voor mij een eye-opener. Niets is zwart-wit, het zijn veel tinten grijs. Echt een fundamenteel andere benadering dan de huidige discussies. Deze aanpak maakt het leren als volk mogelijk. Je gaat de historie begrijpen en daarmee accepteren. Je gaat niet meer polariseren maar verdiepen.

Laten wij nooit vergeten dat onze huidige verheven meningen ontstaan zijn uit de hier geschetste worstelingen. De rechten van de mens zijn vastgelegd door onze (over)grootouders na de Eerste Wereldoorlog (WO I) en de Tweede Wereldoorlog (WO II) en niet door ons, hier en nu. Het loslaten van deze rechten in landen als Rusland en China laten wij nu gebeuren, wordt dat straks de ‘verdienste’ van de huidige generatie?

Voor mij was het boek een stimulans om eens kritisch te zijn op onze verdiensten; wat dragen wij hier en nu bij aan een betere toekomst? Hoe zal de toekomst over ons oordelen? Niet goed, vrees ik. Mij heeft het boek getroffen omdat ik zelf mijn mening kan vormen. Anders dan de huidige discussie word je niet in een hoek gedwongen. Voor iedereen die zelf deze historie wil beleven en zijn mening wil vormen kan ik het boek van harte aanraden.