Uit beton gegoten

Iedereen die wel eens door de polder heeft gefietst of gereden is ze wel eens tegengekomen: kloeke grauwe betonblokken, lijkend op vierkante huisjes, voorzien van ijzeren uitsteeksels, soms verweerd, of begroeid met mos, maar soms ook fraai opgeknapt. Wat doen deze overgebleven relieken uit de tijd voor de Tweede Wereldoorlog nog in het huidige landschap? Door velen worden zij gezien als ontsierende overblijfsels van door de Duitsers gebouwde oorlogsinfrastructuur. Het zijn echter puur Nederlandse groepsschuilplaatsen van het type P, een uniek piramidevormig ontwerp, waarvan er tussen november 1939 en april 1940 vele honderden zijn gebouwd. Zij waren bedoeld om tot twaalf Nederlandse infanteristen beschutting te bieden tegen geweer- en artillerievuur in geval van een Duitse inval. In 2009 kregen de overgebleven 580 bunkers de status van rijksmonument, zodat dit stuk Nederlandse krijgsgeschiedenis bewaard zal blijven. Voor dit boek heeft een groep ‘bunkerfanaten’, echte liefhebbers, alle overgebleven type P schuilplaatsen bezocht, geïnventariseerd en nauwkeurig in kaart gebracht. De auteurs, verenigd in de Stichting Piramides in de Polder (SPIP), met een achtergrond in onder andere architectuur, informatica, bedrijfskunde en defensie, hebben zich grote moeite getroost om al deze bunkers te inventariseren, te fotograferen en te onderzoeken. Daarbij werden zij bijgestaan door tal van andere specialisten en wetenschappers.

Evenals de bunkers die erin beschreven worden, is het boek een gedegen stuk werk geworden. Op meer dan tweehonderd pagina’s worden alle type P bunkers stuk voor stuk belicht, daarbij voorzien van haarscherpe foto’s die alle details tonen die het aanzien waard zijn. Op uiterst gedetailleerde kaarten wordt de locatie van alle bunkers weergegeven.

Het eerste hoofdstuk begint met een beschrijving van het Nederlandse verdedigingsplan dat door de eeuwen heen altijd heeft vertrouwd op verdedigingslinies, forten en inundaties. Hier wordt duidelijk gemaakt hoe het verdedigingsplan van gen Reijnders, chef van de Generale Staf van 1934 tot begin 1940, het bouwen van duurzame versterkingen noodzakelijk maakte. Het volgende hoofdstuk gaat gedetailleerd in op de groepsschuilplaatsen in de Vesting Holland, waar zij zijn gebouwd en welke er nog overgebleven zijn. De schuilplaatsen van het type P staan opgesteld in een gebied van circa 160 kilometer lang en drie kilometer breed, dat zich uitstrekt van Muiderberg, via Utrecht en Gorinchem, tot aan Goudswaard, aan de westpunt van de Hoeksche Waard (ZH).

Het laatste hoofdstuk gaat over de herbestemming. In de jaren zestig werd begonnen met het slopen van bunkers, een moeizaam karwei, want ze waren van zeer goede kwaliteit, van oerdegelijk hard beton met de juiste wapening in alle richtingen. Het sloopwerk viel erg tegen, achteraf gezien gelukkig maar, want pas twee decennia later ging men de historische waarde van deze betonblokken inzien, hetgeen resulteerde in de toekenning van de monumentale status in 2009. Een aantal schuilplaatsen kreeg een vreedzame bestemming als bijvoorbeeld een theehuis of vakantiehuis. Ook wordt er ruim aandacht geschonken aan de diverse vormen van flora en fauna die op sommige plaatsen bezit hebben genomen van de betonnen constructies. Meerdere kunstenaars hebben zich aangetrokken gevoeld tot de grijze kolossen, door ze in te pakken, te pimpen of van al dan niet geslaagde graffiti te voorzien.

Met een uitgebreid register met coördinaten en plaatsnamen van alle overlevende bunkers en een literatuuropgave wordt het boek afgesloten. Een aanrader voor alle in onze militaire historie geïnteresseerde lezers, en wie is dat niet. Door het nauwkeurige cartografische materiaal en de beschrijvingen van de voor het publiek opengestelde bunkers leent het zich ook goed voor de voorbereiding van een excursie of ‘schoolreisje’ naar dit stuk historie, een voor velen - waaronder uw recensent - onbekend hoofdstuk van onze Nederlandse militaire geschiedenis.