OPINIE - BUITENLAND

Pakken donkere wolken zich samen?

LKOL B.D. P. DEKKERS

‘…where seldom is heard, a discouraging word, and the skies are not cloudy all day’ Aldus een bekend Amerikaans volksliedje uit de negentiende eeuw. Weinig kon de tekstschrijver, Brewster Higley, bevroeden dat zijn gedicht dat later op muziek gezet zou worden door Daniel Kelley, zo populair zou worden onder cowboys, ranchers en andere helden van het ‘wilde westen’. Tot ver in de twintigste eeuw bleef het liedje populair en het werd zelfs gebruikt in een aflevering van de tekenfilmserie The Simpsons. Nog minder kon de auteur echter bevroeden dat zijn tekst in de eenentwintigste eeuw zo gelogenstraft zou worden.

Geschiedenis

Na drie jaren van voorbereidingen werd in 1992 in Helsinki het, op initiatief van de toenmalige Amerikaanse president George H.W. Bush tot stand gekomen, Open Skies verdrag ondertekend. Het doel was om door middel van ongewapende, wederzijdse inspectievluchten het onderlinge wantrouwen tussen de landen van het (voormalige) Warschau Pact en de NAVO-lidstaten weg te nemen. Desondanks duurde het nog tien jaar voordat het verdrag, na geratificeerd te zijn door Rusland en Belarus, uiteindelijk in werking trad. Inmiddels is het aantal landen dat het verdrag heeft ondertekend en geratificeerd opgelopen tot vijfendertig. Het verdrag stipuleert dat deelnemende staten hun hele grondgebied openstellen voor observatie vanuit de lucht. De enige beperking, die aan een bepaalde vlucht opgelegd zou mogen worden, zou op basis van vliegveiligheid gestoeld moeten zijn. De nationale veiligheid mag geen argument zijn om een vlucht de toegang tot het luchtruim te weigeren. Het sensorpakket van vliegtuigen die worden ingezet om de vluchten uit te voeren, moet zijn gecertificeerd om zeker te zijn dat het voldoet aan de bepalingen die in het verdrag worden gesteld. Niet alle bij het verdrag aangesloten landen hebben de beschikking over vliegtuigen waarmee vluchten in het kader van Open Skies uitgevoerd kunnen worden. Inspectievluchten kunnen daarom worden uitgevoerd met uit meerdere naties afkomstige waarnemers. De Verenigde Staten (VS) gebruiken een variant van de inmiddels hoogbejaarde C-135 familie, de OC-135B; de Oost-Europese staten maken gebruik van de Antonov An-30 en Canada heeft een C-130 aangeboden. Duitsland heeft onlangs nog een Airbus A319 voor dit doel aangeschaft. Rusland heeft zijn An-30 toestellen onlangs vervangen door de Tupolev Tu-214ON. De VS hebben echter bezwaren geuit tegen het toegepaste sensorpakket in de Tupolev’s.

De Tupolev Tu-214ON

De OC-135B

Huidige ontwikkelingen

Op 22 mei van dit jaar kondigde de Amerikaanse president Trump onverwacht aan dat de VS zich binnen zes maanden zouden terugtrekken uit het Open Skies verdrag. Als reden werd aangevoerd dat Rusland zich niet aan de uit het verdrag voortvloeiende verplichtingen zou hebben gehouden. Volgens de VS en de NAVO heeft Rusland het verdrag eerder meermaals geschonden door met name vluchten in de nabijheid van Kalinin beperkingen op te leggen en restricties op te leggen bij de observatie van grootschalige militaire oefeningen. Daarnaast ontstond de verdenking dat Rusland het verdrag zou misbruiken voor het vergaren van militaire inlichtingen en het verzamelen van gegevens over vitale infrastructuur. President Trump zou in woede zijn ontstoken vanwege een Russische vlucht direct over een van zijn golf-resorts. Het hoofd van de Amerikaanse contra-inlichtingendienst, William R. Evanina, zei in een verklaring dat het observeren van vitale infrastructurele objecten een gevaar voor de nationale veiligheid van de VS zou opleveren. Van Russische zijde werd aangevoerd dat door de VS aan Rusland onnodige restricties waren opgelegd door het beperken van vluchten over Hawaii en de Aleoeten. De Russische regering sprak de waarschuwing uit dat Washington op het punt stond weer een stap te zetten op de weg naar totale ontmanteling van alle wapenbeheersingsverdragen; een architectuur die tientallen jaren had gekost om op te bouwen. Ook de verlenging van de New Strategic Arms Reduction Treaty (New START) zou hierdoor in gevaar kunnen komen. In Washington is het inmiddels gebruikelijke gesteggel in het Congres alweer begonnen. In het Huis van Afgevaardigden, waar de Democraten over een meerderheid beschikken, hebben de voorzitters van de commissies voor Buitenlandse Zaken en Defensie hun ministers Pompeo en Esper al laten weten dat het terugtrekken uit een geratificeerd verdrag illegaal is zonder voorafgaande consultatie van het Congres over de noodzaak van het opzeggen van het verdrag. Deze consultatie is voorgeschreven in de National Defense Authorization Act uit 2019, een wet die door Trump zelf werd ondertekend. Ook zouden de andere landen, die het verdrag hebben ondertekend, moeten zijn geconsulteerd. Dit is tot op de dag van vandaag niet gebeurd. Zoals te verwachten was, volgde vanuit de door Republikeinen gedomineerde Senaat de volledige steun voor het besluit van president Trump om de VS te laten uittreden uit Open Skies. Inmiddels is de aanvraag van de luchtmacht voor een budget om de upgrade van de twee OC-135B vliegtuigen uit te voeren stilgelegd.

Mogelijke gevolgen

De betekenis van inspectievluchten door overvliegende vliegtuigen is na het in werking treden van Open Skies geleidelijk afgenomen. Vrijwel alle informatie die door de vliegtuigen wordt vergaard kan tegenwoordig ook door satellieten worden verkregen. En landen die zelf niet beschikken over satellieten kunnen tegenwoordig vrij toegankelijke bronnen, zoals Google Earth, gebruiken. Hierbij moet echter bedacht worden dat het Open Skies verdrag in de eerste plaats ook bedoeld was om een sfeer van wederzijds vertrouwen te creëren tussen landen die elkaar voor het vallen van de Muur nog op alle fronten wantrouwden. Het opzeggen van dit verdrag draagt alleen maar bij tot het weer opleven van dit wantrouwen en twijfel aan elkaars goede trouw. En een Amerikaanse president die demonstreert lak te hebben aan door hem zelf bekrachtigde wetgeving, draagt weinig bij tot een vertrouwenwekkend buitenlands beleid.

De Antonov An-30

Het is hiermee de derde keer dat Trump de VS terugtrekt uit een eerder door een van zijn voorgangers afgesloten verdrag: het opzeggen van kernwapenakkoord met Iran en het Intermediate Range Nuclear Forces (INF-)verdrag gingen voor. Al met al weinig hoopgevende ontwikkelingen. Het belooft weinig goeds voor het verlengen van New START, waarover Trump al heeft laten weten dat hij hier afwijzend tegenover staat, tenzij China ook zou toetreden tot dit verdrag. De Chinese regering heeft al laten weten hier niets voor te voelen. Ook is op dit moment onduidelijk op welk niveau het aantal kernkoppen elk land dan zou moeten uitkomen om een akkoord te bereiken: ofwel Rusland en de VS zouden hun aantallen kernwapens moeten reduceren tot het niveau van China, of het Chinese kernwapenarsenaal zou moeten groeien van de huidige driehonderd stuks tot vijftienhonderd, de omvang waarover de VS en Rusland elk beschikken. Het lijkt of de grote mogendheden de heilloze weg lijken op te gaan van verdere uitbreiding in plaats van reductie van de voorraad kernwapens. Donkere wolken pakken zich samen boven Open Skies.

Where now often gets heard, a discouraging word Open skies becoming cloudy all day

Geraadpleegde literatuur: